Դիւրագրգիռ դափն է յանկարծ ընդոստ զարկում,
Ու դառնում է նւագն ահա է՛լ աւելի լարաթրթիռ,
Ձեռքերն ասես թէ խրտնելով վեր թևարկում,
Յետոյ, կարծես ապահովւած
Ետ են գալիս թառում սրտին:
Իսկ ոտքերից մէկը`
Կարծես գորովանքով ապտակում է
Պաչ պահանջող գժուկ գորգին.
Մերթ կրունկով ու մերթ թաթով
Մանրիկ-մանրիկ տկտկում է,
Մինչդեռ միւսը ինքն իր կարգին
Սահում է լուռ, սակայն յուզւած,
Կարծես շոյում մաքուր խուզւած
Խիտ մազերը այդ նոյն գորգի:

Պարո՜ւմ է նա,
Եւ աչքրն են դառնում տամուկ:
Պարո՜ւմ է նա,
Եւ հագուստը խայտաճամուկ
Մերթ ծալեծալ, փոթ-փոթ գալիս,
Մատնիչօրէն ցոյց է տալիս
Իր թաքցրած ձևերը պերճ ու խելքահան,
Մերթ էլ կիտւած ծալքերն ահա
Ետ են դարսւում,
Բացւում-պարզւում
Եւ վաւաշոտ տղամարդկանց
Հայացքների նետերի դէմ
Կրկին դառնում մի իւրովի ազնիւ վահան:

Պարո՜ւմ է նա,
Վառո՜ւմ է նա,
Եւ բոլորը` մեծ թէ պուճուր,
Մոռանում են հասակն իրենց,
Դուրս են ելնում տարիքներից:
Եւ չափ տւող թունդ ծափերի ալիքներից
Արձանի պէս անշարժացած նորահարսի
Քողն է ուռչում ու կուչ գալիս,
Ու նորատի հարսնաքրոջ
Զառ լաչակն է բաց-խուփ անում,
Ամէն անգամ մերթ` թաքցընում փոսիկն այտի,
Մերթ` դունչիկի ոսպանման խալը բանում:

Ծափ է տալիս մինչև անգամ նորափեսան`
Մոռանալով, որ ուրիշի պսակ չէ սա,
Մոռանալով, որ ինքն այստեղ
Ոչ մակար է, ոչ էլ քաւոր:

Իսկ նա... կարծես չի էլ լսում.
Ոտն է հազիւ գորգին քսում
Եւ շարժումով մի հարկաւոր`
Թէ՛ նազելի, թէ՛ յարգևոր,
Պտտըւում է կրունկներին,
Որից նրա շորը ճամուկ
Քիչ ուռչում է թեթև քամուց.
Յետոյ` կարծես ամաչելով`
Նորից կպչում սրունքներին:

Եւ խելքամաղ ջահել տղերք,
Տղամարդիկ սիրակեղեք
Իրենց մատնող-դաւաճանող աչքերն ահա
Թարթիչների սուտլիկ-մուտլիկ խաղով կոծկում
Եւ թուլակամ շրթունքներն են բռնի կոճկում...

Ա՜խ, Վարդապե՛տ, յիշո՜ւմ ես դու
Գարնանային այն օրն անցած,
Դաշտում դաղձ ու սիբեխ քաղող
Այն հարսներին, աղջիկներին.
Փախուստը քո դէպի պաղ խուց...
Վաղուց էր դա,
Վաղո՜ւց, Վաղո՜ւց,
Յիշո՞ւմ ես դու,
Ա՜խ, Վարդապե՛տ,
Ո՞նց չյիշել,
Երբ ողջ գիշեր
Մի տանջալից ծանըր երազ քեզ տւայտեց,
Քեզ փարւելով` նաև խայթեց,
Խայթեց` ինչ-որ անուշ ցաւով,
Անո՜ւշ-անո՜ւշ, ինչպէս հիմա`
Այս վայրկեանին...

Նոյն վայրկեանին
Մի թուխ կտրիճ մէջքին քամար,
Հագին չուխայ մէջքապնդուկ,
Հնոցի պէս բոց աչքերին
Ածուխի պէս սև-սև կամար,
Հայացքը` լուրջ, դէմքը` յանդուգն, –
Արջի նման մէջ է գալիս,
Ծանրամարմին պտոյտ տալիս,
Բայց... կոպալի դեղին հարւած –
Նա` նւագին հաւասարւած,
Արջից յանկարծ վագր է դառնում`
Թեթև ցատկով վեր է թռնում
Ու թէև նա ոչ մի բանից
Ո՛չ կախւում է, ո՛չ էլ բռնում,
Բայց մնում է վեր` օդի մէջ:

Ու պարուհու
Սև յօնքերի երկաչքանի կոր կամրջով
Անց է կենում
Մոլորաքայլ մնջախաղի մի մտածում:
Յետոյ կամուրջն իր յօնքերի
Կշեռքի է նա վեր ածում
Եւ թոյլ տալիս իր աչքերին,
Որ վեր ու վար նժար ճօճեն.
Մնջախաղով կշռում է նա
Նրա բախտը`
Իր «հա»-ն ու «չէ»-ն...

Ու քայլում է աղջիկն այնպէս զգուշօրէն,
Քայլ է փոխում կարծես ոչ թէ գետնի վրայ,
Այլ սառոյցի.
Ամա՜ն, յանկարծ չսայթաքի ու չընկնի վայր, -
Ցաւը ոչինչ, փակ տեղերը բաց կլինեն`
Կդառնայ խաղք ու խայտառակ:
Նոյն այդ պահին
Տղան այնպէս է կտկտում,
Այնպէ՛ս արագ,
Կարծես սրա ոտների տակ, ընդհակառակն`
Արդէն ոչ թէ սահուն սառոյց,
Այլ լոկ կրա՜կ,
Խարոյկի մեծ շեղջ է փռած,
Եւ որպէսզի չայրի իրեն`
Աշխատում է քիչ դիպցընել ոտքը գետնին
Ու շատ մնալ օդում` թռած...

Կոտրատւում է աղջիկն էլի ու նազ անում,
Եւ ժպիտը`
Գարնանային երիժնակի ցօղունի պէս,
Որքան քաղցր է ու հիւթալի – նոյնքան` փշոտ:
Ու տեսնելով, որ աղջիկը չի հեզանում,
Պարեկ տղան, ցաւը դէմքին, ցատկում է օդ,
Փլւում, գետինն է սասանում:
Ոտներն արդէն յաճախ-յաճախ
Թեք են տալիս մէկ աջ մէկ ձած,
Մինչ իրանը` գոտկատեղից`
Չի էլ շարժւում անգամ տեղից:
Իսկ ձեռքե՜րը... մի կատարեալ,
Մի կատարեալ... ի՞նչ... գալարա՜նք.

Առաջ ու ետ, վերև-ներքև`
Բան են որսում ասես նրանք,
Մերթ` բարկացած ու կատաղի,
Մերթ էլ յանկարծ տատամսում են ու վարանում,
Կարծես արդէն մթան մէջ են բան որոնում:
Նորից` ընդոստ.
– Տաշի-տուշի...
Յետոյ` յուշիկ.
– Հոպտտա-տմբա...
Եւ դառնում է պարն աւելի առոյգ ու ժիր:
Ու պարեկի շալէ թումբանն
Իր իսկ հանած հողմի առաջ
Փռփռում է` կարծես դառած
Դարբնոցի մեծ փուքսը կաշւէ:

Հետզհետէ մեծ ու փոքր աւելի են մօտիկանում,
Իրար սեղմւած` պարողներին մտիկ անում,
Յետոյ սրտի ամբողջ տապով
Ծափ են տալիս պարի չափով
Ու պարն անվերջ տաքացընում.
- Սը՛-սը՜, Սը՛-սը՜...

Իրենց դմբոյ էրիկներից դժգոհ կանայք
Մտքների մէջ կամ բացայայտ հոգոց հանում
Ու ձեռքերն են ցաւով տանում
Իրենց կրծքին... ինչի՞ց ուռչող:

Մինչ պարեկը
Ձմռան պաղած հողն է – թը՛կ-թը՛կ այնպէս դոփում,
Մեխ է կարծես այնտեղ խփսւմ
Իր ոտքերո՜վ, ոչ թէ մուրճով.
Մինչ պարեկի ուսերը, տե՛ս, պար են պարում
Իր իրանից ու ոտքերից ասես անկախ ու ինքնավար,
Յօնքերն, ահա՛, պար են գալիս իրենց համար`
Կամ շինելով, կամ քանդելով երկու կամար,
Պար են գալիս աչքերն անջատ,
Դաստակը` ջոկ,
Թաթն` առանձին,
Ծունկը` ծալւած,
Իրանը` ձիգ,
Գլուխն` ուղիղ,
Իսկ վիզը` թեք.
Բոլորն` անջատ և առանձին,
Բայց և այնպէս` բոլորը մէկ, –
Նոյն ժամանակ
Շիւ աղջկայ թևիկները, աղաւնու պէս,
Մերթ տեսնում ես` քիչ է մնում թառեն գետնին,
Ասես սրսուռ կուտի վրայ,
Մերթ էլ տեսար` վեր են սուրում,
Ճախր են տալիս,
Յետոյ, ինչպէս բոյնի չորս կողմ,
Գլխի շուրջն են պտոյտ գալիս,
Ու վերջում էլ,
Երբ նազելի մի շարժումով կանգ են առնում,
Խոնարհաբար գլուխ տալիս`
Իբրև նշան ներողութեան,
Որ դադարում են պարելուց, –
Ձեռքերն այնժամ հեզ ու հլու`
Երկու յոգնած աղաւնու պէս`
Թևը ծալած կուչ են գալիս,
Որ անհանգիստ-վայրիվերող կրծքի վրայ
Հանգստանան,
Մինչդեռ տղան վերջին անգամ
Ոտքի վրայ օղակ տալով`
Ցատկում է վեր,
Եօթ-ութ վայրկեան օդում մնում արձանացած
Եւ, քարի պէս, ընկնում է ցած
Ընկած տեղը ծնկի գալով...
Ու հնչում է կենաց մի նոր`
Թագւորահօր,
Թագւորամօր
Կայ-չկայի, ծետ ու պետի:

Ա՜խ, Վարդապե՛տ, հիմա պիտի
Պատկառելի մի նոր տաղով
Կանչեն փեսի պապ ու տատին,
Հօրն ու մօրը,
Քուր-ախպօրը`
Ամէն մէկին մի տուն խաղով,
- Որ գան նստեն, դարպաս անեն,
Ծնրիկ զարկեն սուրբ սեղանին,
Հրամմեն բարին մեր թագւորին...

Յետոյ արդէն մի բաղաձայն կատակասէր,
Սկսելով զաւեշտական իր խաղն ասել`
Գովքի դիմաց պիտի չուզի, այլ պահանջի՛
Փեսահօրից`
Սել մի սեղան...
Փեսախպօրից`
Խոյ մի խորվու...
Փեսաքուրից`
Գուլպայ եօթ ջուխտ`
Իմանալով, որ կստանայ
Իր խոպաձայն երգի դիմաց,
Երկու ճնճուղ,
Մէկ գարեհաց...

Յետոյ պիտի կարգով հնչեն
Կարգի դրւած հազար կենաց
Աւանդական ու կրկնւող՛
Համեղ թէպէտ,
Բայց չփոխւող ճաշերի պէս հոգնեցուցիչ,
Որ և սրանք պիտի կուլ տան
Թունդ օղիով, գինով անուշ
Ու հետադարձ ճամփան թակեն
Խաշլամայի պատառներով:

Դեռ Վարդապե՛տ, դու կտեսնես
Ալիք-ալիք ծփան Շորոր,
Ապա Նազպար,
Եւ, հակառակ իր իսկ կամքին,
Մի կաքաւող աղջիկ կամ կին,
Ա՜խ, Վարդապե՛տ,
Մինչև անգամ վարդապետին կուսակրօն
Յիշել կտայ... պիղծ մի ջաննաթ`
Մեր անալի դրախտի տեղ,
Յիշել կտայ պիղծ մի ջաննաթ`
Խարդաւանքով անգոյ չարի:

Յետոյ... ապա...
Դեռ կայ Դարձպար,
Կայ Թոնոցի, կայ Քոչարի,
Երբ սկզբում կռնաբռնուկ`
Քիչ ծալւելով,
Շատ տարւելով,
Յետոյ արդէն թևատրուկ`
Շեշտով հատու և կտըրուկ
Դէպի առաջ քիչ են տարւում,
Այլ մօտեմօտ ծնկածալւում,
Ասես իրար ուժ գումարած,
Մի սի՛րտ-մի կա՛մք-մի մա՛րդ դառած`
Աչքի համար անտես մի պատ
Պիտի քանդեն իրենց ուսով.
Յետոյ, յանկարծ, ամբողջ ուժով,
Ասես իրար խիստ կարոտած
Պիտի ամուր գրկեն իրար
Մէջք ու իրան
Եւ թի՜ռ թռչեն մէջքագրկուկ:

Եւ ժամանակ առ ժամանակ
Իր կոպալի զարկերի հետ
Խաղացնելով ողկոյզի պէս գռուզ բաշը,
Խմած գինուց ու եռանդից կարմրատակած`
Աքլորի պէս կծղրտայ գէր դհոլչին.
-Այ շաբաաաաաա՜շ - հա, -
Ու փութաջան թքոտելով թուման-տասնոց`
Կկպցնի իր ճակատին
Կամ կխրի գդակի տակ`
Կէսը կախած իր ծոծրակի,
Իր յօնքերի, դէմքի վրայ`
Թղթէ գունեղ ծոպքերի պէս:

Եւ կըտևի դա մինչև լոյս,
Մինչև բարի աղօթարան,
Երբ որ Պարոն աքլորն, իզո՜ւր,
Երբ որ Տիկին հաւերն, իզո՜ւր,
Ուժ պիտի տան կոկորդներին`
Յայտարարեն լոյսը բացւած,
Ու չլսեն իրենց ձայնը անգամ իրենք`
Դհոլ-զուռնի զորութեանը կուլ գնալով...

Ա՛խ, միամի՜տ իմ պապերի
Մանկաբարոյ ուրախութիւն,
Որ տևում էր եօ՜թ օր-գիշեր,
Որ անցնում էր երգ ու պարով,
Կռիւներով գինեհարոյց,
Ու հաշտութեամբ գինեմիջնորդ...
Ա՛խ, միամի՜տ իմ պապերի
Մանկաբարոյ ուրախութիւն
Սերմի առթիւ` դեռ չցրւած,
Մանկան առթիւ` դեռ չծնւած...
Ա՜խ, անգիտա՜կ իմ պապերի
Բնապարգև հարստութիւն
Հազար երգ ու եղանակի,
Որ չունէին տէր-տնօրէն
Ու զուրկ էին հեղինակից.
Անհատնելի մի գանձանակ,
Որ շաղ տալիս անփութօրէն,
Ցրում էին հայ գիւղացիք
Իրենց մաքուր շրթունքն ի վար`
Ինչպէս որ միշտ և ամենուր,
Այս անգամ էլ հարսանեկան
Ուրախութեան այս առիթով`
Ցանկանալով սէ՛ր, միութի՛ւն, երջանկութի՛ւն,
Բոլորովին մոռանալով այդ վայրկեանին,
Որ հեշտօրէն չի կատարւում ամէն մաղթանք,
Որ կարող է նաև լինել...
__________________

Իսկ թէ լինէր - Աստւած չանի -
Իսկ թէ յանկարծ այնպէ՜ս լինէր,
Որ այգու պէս անուշ բուրող նորահարսի առագաստում
Գառի նման մշմըշալով
Ամէն գիշեր հանգիստ քնէր
Ընդամենը մի տասներեք գարուն տեսած նորափեսան
Մէջքը հարսին, դէմքը պատին, -
Այնժամ պիտի հարսն ի՞նչ անէր:

Ա՜խ նա ինչպէս բութ մանգաղից, անվերջ քսւող անիւղ յեսան,
Քար էլ լինէր` խարտւէր պիտի,
Փոշի՜-փոշի՜ պիտի մաշւէր,
Եւ ձեռն ի ծոց ու վիզը ծուռ`
Մի խուլ անկիւն պիտի քաշւէր,
Գրտնակի պէս լիք ու լխտիկ իր թևերը յօշոտելով,
Անիծելով իր բախտը սև,
Երազելով գգւանք ու սէր
Պիտի երգէր ողի՜կ-ողի՜կ,
- Իմա՜լ էնեմ, իմա՜լ չենեմ,
Եար պստիկ ա, շիւարել եմ...

Իսկ թէ`լինէր, այնպէ՛ս լինէր,
Որ ընջաւոր
Ու փնջաւոր`
Ծամո՛վ մի կին,
Որ կարճըլիկ
Ու կարճուլիկ`
Համո՛վ մէկին
Օր ծերութեան դարձնէր կին
Մի անատամ կծու խոջա
Քիթը` բարդան, ոտքը` քոթուկ,
Աչքը` ճպիռ, վիզը` ճօճան...

Իսկ թէ` լինէր, այնպէ՛ս լինէր,
Որ լի տունն իր վանդակ շինէր
Ու այդ ոսկէ նեղ վանդակում
Փակէր կաքաւ մի կլորիկ
Մի սիրաւոր
Եւ վիրաւոր
Եւ սևաւոր
Անբախտ լորիկ, –
Իսկ թէ ահա այսպէ՛ս լինէր,
Այդ օր մահու քաւթառի հետ
Նոյն չոր բարձին
Լերկ գլխի դէմ վարսեղ գլուխն ինչպէ՞ս դնէր,
Ծմակի պէս պաղ այդ ծոցում ինչպէ՞ս քնէր,
Կրակ կողերն ինչպէ՞ս հպէր լուլա-սառցին,
Ինչպէ՞ս, ինչպէ՞ս մալուլ երգով ծունկ չծեծէր,
Ծամկտրածը իր մարէին ո՞նց չանիծէր,
Ինչպէ՞ս չասէր, որ նա արեց իր բախտն աւեր,
Ջահել սրտում կրակի պէս վառեց ցաւեր,
Արար աշխարհ լիքը լաւեր`
Ինչո՞ւ թողեց կտրիճ քաջին,
Ինչո՞ւ տւեց քաւթառ խոջին,
– Իմ կեղտ էնոր մեղրի միջին,
Էնոր ոսկուն նստեն հաւեր,
Բա մարէ՜ ջան, բա տնաւե՜ր...

Իսկ թէ տային ո՛չ թէ հարուստ բայց ծեր խոջի,
Այլ հենց մի լաւ` սրտով սիրած ջահել քաջի,
Մինչև անգամ չոր քարի տեղ խսիր տային,
Չոր գետնի տեղ տային նաև մաշւած կարպետ,
Է՜հ վարդապե՛տ,
Ի՜նչ է պիտի բախտաւորւած հա խնդայի՞ն:
Չ՛է վարդապե՛տ,
Աղքատութեան ծունկը չնկնի մինչև անգամ քո թշնամին...
Հարսանիքի դհոլ-զուռնան դեռ չլռած,
Եւ պահունի շորերն անգամ սնդուկի մէջ դեռ չդրած`
Պանդխտութեան անգութ քամին,
Հարսի ծոցից նորափեսին փրցընելով
Եւ քարէքար ու սարէսար թռցընելով`
Իր սիրածի անուշ համին
Բաժանումի դառնութիւնն է արդէն խառնում,
Գնում է նա
Եւ... մի՛ տարի, երկո՛ւ, երե՛ք... ետ չի դառնում,

Եւ կարօտից ու տանջանքից,
Անկարելի անրջանքից
Մարմինն ասես վէրք է դառնում համատարած
Ու նւո՛ւմ է, անքո՜ւն ցաւո՜ւմ:
Սէրն է մխում կուրացուցիչ-դառըն ծխով,
Ինչպէս ծառից հենց նոր ջարդւած խարոյկ դառած
Թաց ոստերը` անթթւածին քարանձաւում...
Անկողինն է հարսին այրում կրակի պէս,
Օրն է մթնում, իսկ իր սէրը տուն չի գալիս:
Եւ
– Էս անտէր բարձի վրայ
Առանց եարի քո՜ւն չի գալիս...

Ու վէրքերը դառնում են երգ,
Ու երգերը դառնում են վէրք,
Ու սրտերը՝ ծանըր մի քար,
Երբ զինւոր են տանում եարին,
– Ա՜խ երթար ու էլ ե՛տ չգար
Քեզի սալդաթ գրած տարին...
Երբ չեն տալիս եարը եարին,
– Որ ախ էնէմ, կուգայ արի՜ն...
Երբ խախտում են խօսք ու երդում,
– Տաք արիւնն է մէջս լերդում...
Երբ...

Վարդապե՛տ, ի՞նչ էիր դու,
Մօրից ծընւած հող հօ չէի՞ր,
Որ լուռ ու մունջ ներծըծէիր
Անձրև ու ջուր,
Եղեամ ու ձիւն,
Կարկուտ ու ցօղ:

Թէ լինէիր մինչև անգամ անլեզու հող,
Այս ամէնը ինչպէ՞ս և ո՞ր հոգիդ տանէր:
Չէ՞ որ հոգիդ պիտի մի օր
Պոռթկար,
Որպէս մի արտեզեան խորունկ ջրհոր,
Ժայթքէ՛ր,
Չորս դին ցրեր ցայտքեր,
Ծիածանւած շատրւաննէ՜ր.
__________________