Հովհաննես Շիրազ

Հողագրւնդը օրորոց է մի հսկայ
Մեջը մանուկ անթիվ յոյսերն են ոսկյա:
Ո՜վ Հիսուսված խաղաղություն, դու դեռ չարոց խաղալիք,
Ա՜խ ինչ անե բանաստեղծդ որ չտեսնես սև գալիք:
Իմ քնարը ազգակոչն է միշտ իմ ազգի սրբազան,
Այժմ պիտի ողջ ազգերի վշտից խոսի իմ մուսան:
Ասես նրանց բալիկներն են օրորոցում իմ հույսի,
Իսկ ես ասես, մայրն եմ նրանց տագնապումով հայկոսի,
Սարսափսւմ եմ սև գալիքից, թեպետ կես հույս կշողամ,
Բայց դեռ քանի ամպերն են լեռ, ես քեզ համար կդողամ,
Թե ճամփա տան նյուտրոնին՝ կյանքիդ ճամփեն կգոցվի ,
Մարսի վրա թե մարդ էլ կա Մարսն էլ մահով կգոցվի,
Թող բարուրի մեջ էլ մեռնի նյուտրոնը դիվահար,
Որ բարուրվի հողագունդը օրոցքներով անհամար:
Խաղաղություն ողջ մարդկության, դու վեր՝ բոլոր կողմերից,
Թող քեզ աստված ինքը փրկե բոլոր ծածուկ հողմերից...
Ով աշխարհի միակ ըզձանք, որ նման ես կարոտի,
Որ կանգնել ես՝ արագիլի նման հազիվ մի ոտի:
Իրավ կարծես մի ոտք ունես կանգնած մոլոր ու վրդով, --
Ու կդողամ կեանքիդ համար հազար ու մի մոր սրտով:
Կարծես այա է՝ պիտե խլեն միակ որդուս իմ գրկից,
Ինչպես հովազն է գողանում, կամ բորենին օրոցքից...
Միայն ես չեմ… աշխարհով մէկ տագնապում է ամէն մարդ,
Թեեղնիկ ես՝ որսկանը շատ, թե գառնուկ ես գայլն է շատ,
Թե կամուրջ ես կիսակառույց՝ քանդել կուզեն կես ճամփիդ,
Թե հղի ես հրաշքներով՝ մահ են տենչում երկունքիդ:
Թեցորենի արտերն ես մեր՝ քեզ վառել են դեռ տենչում,
Թե առյուծ ես հանգիստ պառկած՝ վրադ վագր է մռնչում...
Թե դու ծովն ես իմ Սեւանա՝ ցամաքելդ կուզեն դեռ,
Կուզեն արփի քեզ չբերե ակն Արփայի բյուրալեռ,
Թե մայրիկիս աչքերն ես դու, թե շուրթերն ես քույիկիս,
Թե հույսի կուռք հայրենիքն ես՝ վշտասփյուռ հայության
Հայ արյունով կորցնել կուզեն Մասիս տանող քո ճամփան...
Թե բալիկիս թաթիկներն ես՝ կուզեն կտրել գլխիս հետ,
Թե վիրավոր դյուցազն ես՝ թաղել կուզեն քեզ անհետ:
Թե դեռ մանուկ գալիքներիդ օրորոցն ես դու հսկա՝
Երազում են ծովը սուզել օրոցքի հետ քո ոսկեյա,
Թե աստծո տաճարն ես դեռ՝ պղծել կուզե սատանան՝
Խրճիթներից մինչև պալատ՝ փշրել սյուներն ամեն տան:
Ո՜վ Հիսուսված խաղաղություն, ո՜վ դու խղճի տքնաբու,
Էլ ինչ անեմ, ով իմաստուն որ չխաչվես նորից դու:
Թե դու նավ ես՝ ողջ ծովերում առագաստւեմ քո նավին,
Թե դու գաղտնի մի ցավ ունես՝, եկ՝ լոխմանվեմ քո ցավին:
Թե դու սերմ ես հող կբերեմ քեզ ծովից էլ մեր Վանա,
Որ իշխանիս քույր տառեխով լցվի ծովն էլ Սեւանա:
Թե դեռ հղի հարսնանց մեջ ես՝ քեզ բյուր օրոցք կշինեմ,
Յոթնաբալիկ իմ երգով էլ ես քո ցավը կտանեմ:
Ո´վ օձընդեմ իմ արագիլ, օձը դարն է այս…. գոթի,
Ո՞վ է կտրել քո մի ոտը, որ կանգնել ես մի ոտի...
__________________

Ամեն ազգի խաղաղութիւն , սուրբ ըղձանքով միշտ յղի,
Դու ես խորհուրդն իմաստութեան, դու ես արգանդն սուրբ հողի,
Ո՜վ մեծ Յիսուս, ա՜խ ի՞նչ անեմ, որ երբ որ գաս չխաչւես,
Վարդի փոխես փուշն էլ մեղաց, ոչ թէ սևով կակաչւես,
Թէ արևն եմ՝ քեզ եմ փնտրում՝ հողագունդն եմ՝ դեռ մթնում,
Թէ կոյր գառ եմ, մօր ստինք ես՝ մթնում էլ եմ քեզ գտնում...
Թէ քո զանգն եմ ազգամռունչ՝ դու ես լեզւակն իմ ոսկի,
Թէ տաճար եմ՝ դու ես զանգս, դու ես ղօղանջն իմ խօսքի,
Ես պապակ եմ աղբիւրներիդ՝ շատրւանիր մշտաբուխ,
Թէ ես հող եմ՝ գարուն ես դու, թէ թոնիր ես՝ ես՝ հացթուխ:
Թէ մակոյկ եմ կեանքի ծովում՝ դու ինձ տանող առագաստ,
Թէ անառակ որդի եմ քեզ՝ դու ինձ մայր ես հայրասաստ,
Թէ ես խօսքի հանք եմ ոսկի՝ հանքափորս դու ես միշտ,
Թէ ես կռւոմ զոհւած զինւոր՝ դու ես մայրս մշտավիշտ:
Թէ ճամբորդ եմ՝ դու ես ճամբէս,՝ թէ ջրւոր եմ՝ արտ ես դու,
Թէ արծիւ եմ՝ թևերս ես դու, թէ սոխակ եմ՝ վարդ ես դու:
Թէ թոնիր եմ՝ հացս դու ես, թէ կռիւ եմ՝ դու ինձ վերջ...
Թէ վիկտոր եմ՝ դու ես միակ իմ նոր գտած աստղը պերճ:
Թէ ես նաւ եմ տիեզերախոյզ՝ դու ես հրթիռն ինձ տանող,
Թէ խոպան եմ՝ դու ես խոփս՝ կեանքն ամենուր սերմանող:
Դագաղագործ չդառաս դու, թէ օրօցք ես դեռ գալիք՝
Քեզ կսպասեն հարսների մէջ՝ հազար-հազար ծիլ բալիկ,
Հազար-հազար օրօրոցներ, որ անտառ չեն տակաւին
Հազար ու բիւր սեղմ ու սաղմեր, որ դեղ են վաղն հայ ցաւին,
Հազար-հազար, հազար ու բիւր , հազար ու բիւր բալիկներ,
Թէ փլուզւես, ով խաղաղիկ՝ ումո՞վ դառնան... գալիքներ,
Եօթնապատիկ իմ ողջ տունը աղօթում է քեզ համար,
Ոչ թէ առաջ իմոնց համար, այլ քեզ համար, ո´վ աշխարհ,
Այսօր ծիլ է, վաղը գալիք, միւս օրը պտղակուտք:

Ով նէյտըրոն, քո պատեանը, դագաղն է ողջ մարդկութեան,
Թէ մարդկութեան մռունչն յամառ՝ չխորտակի քո ճամբան:
Վեր դաեակւիր խաղաղութի´ւն, արևելքից արևմուտք՝
Մեղրազեփիւռ օդի փոխւիր՝ բխած բոլոր ծաղկունքից,
Չճերմակի ոչ մի թուխդ, յոյսեր ծաղկեն քո քունքից,
Օդի փոխւիր, հիւսիսում էլ, հարւում էլ, ամենուր,
Ժողովրդւիր, ո՜վ բարութիւն, մերկ մի թողնի ոչ մի թուր:
Թէ գեղեցկի սիրահար եմ՝ դու ես չքնաղն իմ դարի՝
Դու կոյս մայր ես՝ դու ես միակ Աստւածամայրն աշխարհի:
Թէ կանթեղ ես՝ ամէն մի սիրտ ձէթ է որ միշտ վառ մնաս,
Թէ Մասիսի ձիւնն ես՝ կուզեմ աղբիւր դառած գիրկս գաս,
Թէ մայրիկիս աչքերն ես դեռ՝ կուզեմ վրաս միշտ նայես,
Թէ ազգերը բալիկներ են՝ կուզեմ մօր պէս փայփայես:
Թէ լուսին եմ՝ արև ես դու՝ ես քո լոյսով լոյս կտամ,
Թէ ցօղուն եմ խոստումների՝ դու ես ծաղիկն իմ խօստման,
Թէ բարուր եմ՝ կեանքն է օրօցք, դու ես բալիկն իմ գրկած,
Թէ բանակ եմ՝ դու ինձ ամրոց, դու ես վրանն իմ զարկած:
Թէ ես թուր եմ՝ դու ինձ պատեան, թէ երակ եմ՝ դու արիւն,-
Թէ փեսայ եմ՝ դու ես միակ կոյս հարսնացուս, իմ գարուն:
Թէ քո փողն եմ տագնապահունչ՝ դու ես շունչս մշտահողմ,-
Թէ սրինգ եմ՝ դու ես նւագն համասփիւռւած ամէն կողմ ,
Ո´վ մանկածին խորին խորհուրդ, ո´վ մանկապահ, մանկահայր,
Ո´վ մանկաբարձ, մանկադաեակ, մայրաստինք, մանկամայր:
Ո´վ մարդապաշտ խաղաղութիւն, էլ ո՞րն ասեմ քո մասին,
Մի երեսդ արեգակ է, մի երեսդ էլ դեռ լուսին:
Թէ դու Մարսն ես՝ ինչպէս լուսնին՝ քեզ նւաճել կտենչանք,
Դու իմ մի բուռ ժողովրդի Վանա ծովի անրջանք...

ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ ԱՄԵՆԵՑՈՒՆ (ՀԱՏՎԱԾ)
(Նոր Ուղղագրությամբ)
Հովհաննես Շիրազ

Ամեն ազգի խաղաղություն , սուրբ ըղձանքով միշտ հղի,
Դու ես խորհուրդն իմաստության, դու ես արգանդն սուրբ հողի,
Ո՜վ մեծ Հիսուս, ա՜խ ի՞նչ անեմ, որ երբ որ գաս չխաչվես,
Վարդի փոխես փուշն էլ մեղաց, ոչ թե սևով կակաչվես,
Թե արևն եմ՝ քեզ եմ փնտրում՝ հողագունդն եմ՝ դեռ մթնում,
Թե կույր գառ եմ, մոր ստինք ես՝ մթնում էլ եմ քեզ գտնում...
Թե քո զանգն եմ ազգամռունչ՝ դու ես լեզվակն իմ ոսկի,
Թե տաճար եմ՝ դու ես զանգս, դու ես ղողանջն իմ խոսքի,
Ես պապակ եմ աղբյուրներիդ՝ շատրվանիր մշտաբուխ,
Թե ես հող եմ՝ գարուն ես դու, թե թոնիր ես՝ ես՝ հացթուխ:
Թե մակույկ եմ կյանքի ծովում՝ դու ինձ տանող առագաստ,
Թե անառակ որդի եմ քեզ՝ դու ինձ մայր ես հայրասաստ,
Թե ես խոսքի հանք եմ ոսկի՝ հանքափորս դու ես միշտ,
Թե ես կռվոմ զոհված զինվոր՝ դու ես մայրս մշտավիշտ:
Թե ճամբորդ եմ՝ դու ես ճամբես,՝ թե ջրվոր եմ՝ արտ ես դու,
Թե արծիվ եմ՝ թևերս ես դու, թե սոխակ եմ՝ վարդ ես դու:
Թե թոնիր եմ՝ հացս դու ես, թե կռիվ եմ՝ դու ինձ վերջ...
Թե վիկտոր եմ՝ դու ես միակ իմ նոր գտած աստղը պերճ:
Թե ես նավ եմ տիեզերա######զ՝ դու ես հրթիռն ինձ տանող,
Թե խոպան եմ՝ դու ես խոփս՝ կյանքն ամենուր սերմանող:
Դագաղագործ չդառաս դու, թե օրոցք ես դեռ գալիք՝
Քեզ կսպասեն հարսների մեջ՝ հազար-հազար ծիլ բալիկ,
Հազար-հազար օրորոցներ, որ անտառ չեն տակավին
Հազար ու բյուր սեղմ ու սաղմեր, որ դեղ են վաղն հայ ցավին,
Հազար-հազար, հազար ու բյուր , հազար ու բյուր բալիկներ,
Թե փլուզվես, ով խաղաղիկ՝ ումո՞վ դառնան... գալիքներ,
Յոթնապատիկ իմ ողջ տունը աղոթում է քեզ համար,
Ոչ թե առաջ իմոնց համար, այլ քեզ համար, ո´վ աշխարհ,
Այսօր ծիլ է, վաղը գալիք, մյուս օրը պտղակուտք:

Ով նեյտըրոն, քո պատյանը, դագաղն է ողջ մարդկության,
Թե մարդկության մռունչն համառ՝ չխորտակի քո ճամբան:
Վեր դայակւիր խաղաղությո´ւն, արևելքից արևմուտք՝
Մեղրազեփյուռ օդի փոխվիր՝ բխած բոլոր ծաղկունքից,
Չճերմակի ոչ մի թուխդ, հույսեր ծաղկեն քո քունքից,
Օդի փոխվիր, հյուսիսում էլ, հարվում էլ, ամենուր,
Ժողովրդվիր, ո՜վ բարություն, մերկ մի թողնի ոչ մի թուր:
Թե գեղեցկի սիրահար եմ՝ դու ես չքնաղն իմ դարի՝
Դու կույս մայր ես՝ դու ես միակ Աստվածամայրն աշխարհի:
Թե կանթեղ ես՝ ամեն մի սիրտ ձեթ է որ միշտ վառ մնաս,
Թե Մասիսի ձյունն ես՝ կուզեմ աղբյուր դառած գիրկս գաս,
Թե մայրիկիս աչքերն ես դեռ՝ կուզեմ վրաս միշտ նայես,
Թե ազգերը բալիկներ են՝ կուզեմ մոր պես փայփայես:
Թե լուսին եմ՝ արև ես դու՝ ես քո լույսով լույս կտամ,
Թե ցօղուն եմ խոստումների՝ դու ես ծաղիկն իմ խոստման,
Թե բարուր եմ՝ կյանքն է օրօցք, դու ես բալիկն իմ գրկած,
Թե բանակ եմ՝ դու ինձ ամրոց, դու ես վրանն իմ զարկած:
Թե ես թուր եմ՝ դու ինձ պատյան, թե երակ եմ՝ դու արյուն,-
Թե փեսա, եմ՝ դու ես միակ կույս հարսնացուս, իմ գարուն:
Թե քո փողն եմ տագնապահունչ՝ դու ես շունչս մշտահողմ,-
Թե սրինգ եմ՝ դու ես նվագն համասփյուռված ամեն կողմ ,
Ո´վ մանկածին խորին խորհուրդ, ո´վ մանկապահ, մանկահայր,
Ո´վ մանկաբարձ, մանկադայակ, մայրաստինք, մանկամայր:
Ո´վ մարդապաշտ խաղաղություն, էլ ո՞րն ասեմ քո մասին,
Մի երեսդ արեգակ է, մի երեսդ էլ դեռ լուսին:
Թե դու Մարսն ես՝ ինչպես լուսնին՝ քեզ նվաճել կտենչանք,
Դու իմ մի բուռ ժողովրդի Վանա ծովի անրջանք...
__________________

Հայոց յոյս ու բաղցանքով շուրջս գարուն է կրկին,
Ու ես մի լոյս աղաւնու փայփայում եմ իմ կրծքին,---
---Իմ կարօտի թեւաւոր, առ բիւրածալ սիրտս տար՝
Որտեղ մի հայ կը գտնես՝ տուր իմ սրտից մի պատառ,
Որպէս նամակն իմաստուն հայոց երկրի նորակերտ:
Հասիր պանդուխտ հայերին, յոյսն օջախիր երդէ-երդ,
Ասա ձեզ ենք կարօտում եւ հողերին դեռ գերի,---
Բալասանն ենք որոնում հայոց վերջին վէրքերի:
Քանզի ազգի կէս կաղնին՝ ուռենու պէս կռանում՝
Օտար անտառ դեռ մտած՝ մայր լեզուն է մոռանում,
Իր հայ որդոցն հայուհին հայոց դպրոց չե տալիս
Եւ Մաշտոցն է հայ վշտից այստեղ շիրմում շուռ գալիս,
Ծունկի չոքում շիրմում էլ, աղօթում է, իմացիր,
Որ սփիւռքը կուլ չերթայ, աղգ իմ քիչ էլ դիմացիր.
Քիչ էլ տոկայ, ա՜խ, քիչ էլ, -- մինչեւ չքւի չարն անբան՝
Մինչեւ բացւի սրտիս պէս, դէպի Մասիս մեր ճամբան.
Հասի´ր, ասա´ հայերին՝ կուլ չգնայ վայերին, --
Անմահութեան նման տուր հայոց լեզուն հայերին.
Ամերիկա սլացիր, հասիր այնտեղ իմ ճիչով,
Ուր հայ լեզուն է խեղդում Նիագարան իր գոչով...
Հասի´ր, ասա, ո´վ հայեր, Մայր Արաքսը դեռ լացով
Ձեր գալուն է սպասում , որ ինքն էլ գայ, դառնայ ծով,
Իր Մասիսն էլ տուն բերէ, բերէ ծովն էլ իր Վանա՝
Սրբէ արցունքն աչքերի ծովացումով Սեւանա:
Իմ արծւաթեւ աղաւնի, թեւաւորիր իմ մուսան՝
Ա´ռ իմ սիրտը կտուցիդ՝ տար հայ վէրքին բալասան,
Թռի´ր երկիրն իմ հայոց, հասիր մինչեւ Վանա ծով,
Ասա՝ Սեւան քոյրիկդ քեզ է կանչում մօր լացով,
Քո կարօտից մի աչքը ցամաքել է, չորացել...
Այն որ ճամբայ էր նաւի՝ ոտքի ճամբայ է դարձել...
Սեւանն այստեղ է լալիս, այնտեղ՝ ծովակն իր Վանա,
Թէ ե՞րբ պիտի իր քոյրը իր քրոջը միանայ...

Հասի´ր, իմ սուրբ սուրհանդակ,
Հայ կայ համայն լուսնի տակ, --
Հասի´ր, ասա՝ ո´վ հայեր, այցիս խորհուրդն հասկացէք,
Լեզւաժխոր սփիւռքում, հայեր քիչ էլ հայ կացէք,
Հայոց ազգի սուրբ անունն արեւ պահէք լուսնի տակ, --
Երիտասարդ հայութիւն, դու ես յոյսը մեր միակ:
Չհարսանաք օտարին, տուն չբերէք օտար կին...
Ձեր կեանքը՝ վար, վեր պահէք հայոց լեզուն մեր անգին...
Օրօրեցէք օրոցքներն հայոց լեզւով մեր անշէջ,
Մեծասքանչ մեր լեզւով, որ անզոյգ է աստղաց մէջ:
Մեզ Աստւած է հայ ծնել, թէ չլինենք մենք ցրւած,
Հայոց ազգի ճակատին անմահութիւն է գրւած, --
Քիչ ենք, իրաւ, բայց հայ ենք, ջուր չխառնենք մեր կաթին...
Որ չմթնի մեր աստղը Արագածի գագաթին...
Չհարսանաք դուք այլոց, լաւ իմացէք, որ բարի
Հայրենիքի փուշն՝ անուշ, դառն է վարդն էլ օտարի,
Երիտասարդ հայութիւն այս մէկը լաւ իմանաս,
Թէ կին բերես օտարին, կնոջ կինը կը դառնաս.
Կաթ չի դառնայ հայ լեզուն, օտար կնոջ ստինքին,
Օտար ստինքն օձ է կոյր, Հայոց մանկանց շրթունքին
...Երիտասարդ հայութիւն, դու կը կորչես յաւիտեան՝
Թէ մոռանաս հայ լեզուն, թէ չմտնես Հայաստան...
Թէ օտարի հողը հերկես, օտարի կոյսը գրկես,
Թէ քո հրաշք ձեռքերից Վանա հողը դեռ զրկես,
Թէ միշտ օտար երգ երգես, թէ հայ լեզուն չփրկես՝
Ազգիդ սրտին կը զարկես, ա՜խ, թէ զարկես մահս՝ քեզ...
Անտառւեցէք բազուկներ, Արարատի կուրծքն ի վեր,
Մինչեւ բացւեն Մասիսի ճամբաները կենսաբեր,
Մինչեւ երկու քոյրերը՝ Սեւանա ծով -- Վանա ծով,
Մեզնով իրար գիրկ ընկնեն երջանկութեան մեր լացով. --

Յուլիս 1962
Երեւան,

Պատգամ Արտասահմանի Հայության
(Նոր ՈՒղղագրությամբ)
Հովհաննես Շիրազ

Հայոց հույս ու բաղցանքով շուրջս գարուն է կրկին,
Ու ես մի լույս աղաւնու փայփայում եմ իմ կրծքին,--
--Իմ կարօտի թեւաւոր, առ բյուրածալ սիրտս տար՝
Որտեղ մի հայ կը գտնես՝ տուր իմ սրտից մի պատառ,
Որպես նամակն իմաստուն հայոց երկրի նորակերտ:
Հասիր պանդուխտ հայերին, հույսն օջախիր երդե-երդ,
Ասա ձեզ ենք կարօտում եւ հողերին դեռ գերի,--
Բալասանն ենք որոնում հայոց վերջին վերքերի:
Քանզի ազգի կես կաղնին՝ ուռենու պես կռանում՝
Օտար անտառ դեռ մտած՝ մայր լեզուն է մոռանում,
Իր հայ որդոցն հայուհին հայոց դպրոց չե տալիս
Եւ Մաշտոցն է հայ վշտից այստեղ շիրմում շուռ գալիս,
Ծունկի չոքում շիրմում էլ, աղօթում է, իմացիր,
Որ սփյուռքը կուլ չերթա, աղգ իմ քիչ էլ դիմացիր.
Քիչ էլ տոկա, ա՜խ, քիչ էլ, -- մինչեւ չքւի չարն անբան՝
Մինչեւ բացւի սրտիս պես, դեպի Մասիս մեր ճամբան.
Հասի՛ր, ասա՛ հայերին՝ կուլ չգնա վայերին, --
Անմահության նման տուր հայոց լեզուն հայերին.
Ամերիկա սլացիր, հասիր այնտեղ իմ ճիչով,
Ուր հայ լեզուն է խեղդում Նիագարան իր գոչով...
Հասի՛ր, ասա, ո՛վ հայեր, Մայր Արաքսը դեռ լացով
Ձեր գալուն է սպասում , որ ինքն էլ գա, դառնա ծով,
Իր Մասիսն էլ տուն բերե, բերե ծովն էլ իր Վանա՝
Սրբե արցունքն աչքերի ծովացումով Սեւանա:
Իմ արծւաթեւ աղաւնի, թեւաւորիր իմ մուսան՝
Ա՛ռ իմ սիրտը կտուցիդ՝ տար հայ վերքին բալասան,
Թռի՛ր երկիրն իմ հայոց, հասիր մինչեւ Վանա ծով,
Ասա՝ Սեւան քույրիկդ քեզ է կանչում մօր լացով,
Քո կարօտից մի աչքը ցամաքել է, չորացել...
Այն որ ճամբա էր նաւի՝ ոտքի ճամբա է դարձել...
Սեւանն այստեղ է լալիս, այնտեղ՝ ծովակն իր Վանա,
Թե ե±րբ պիտի իր քույրը իր քրոջը միանա...

Հասի՛ր, իմ սուրբ սուրհանդակ,
Հայ կա համայն լուղնի տակ, --
Հասի՛ր, ասա՝ ո՛վ հայեր, այցիս խորհուրդն հասկացեք,
Լեզւաժխոր սփյուռքում, հայեր քիչ էլ հայ կացեք,
Հայոց ազգի սուրբ անունն արեւ պահեք լուսնի տակ, --
Երիտասարդ հայություն, դու ես հույսը մեր միակ:
Չհարսանաք օտարին, տուն չբերեք օտար կին...
Ձեր կյանքը՝ վար, վեր պահեք հայոց լեզուն մեր անգին...
Օրորեցեք օրոցքներն հայոց լեզւով մեր անշեջ,
Մեծասքանչ մեր լեզւով, որ անզույգ է աստղաց մեջ:
Մեզ Աստված է հայ ծնել, թե չլինենք մենք ցրված,
Հայոց ազգի ճակատին անմահություն է գրված, --
Քիչ ենք, իրավ բայց հայ ենք, ջուր չխառնենք մեր կաթին...
Որ չմթնի մեր աստղը Արագածի գագաթին...
Չհարսանաք դուք այլոց, լաւ իմացեք, որ բարի
Հայրենիքի փուշն՝ անուշ, դառն է վարդն էլ օտարի,
Երիտասարդ հայություն այս մեկը լավ իմանաս,
Թե կին բերես օտարին, կնոջ կինը կը դառնաս.
Կաթ չի դառնա հայ լեզուն, օտար կնոջ ստինքին,
Օտար ստինքն օձ է կույր, Հայոց մանկանց շրթունքին:
...Երիտասարդ հայություն, դու կը կորչես հաւիտյան՝
Թե մոռանաս հայ լեզուն, թե չմտնես Հայաստան...
Թե օտարի հողը հերկես, օտարի կույսը գրկես,
Թե քո հրաշք ձեռքերից Վանա հողը դեռ զրկես,
Թե միշտ օտար երգ երգես, թե հայ լեզուն չփրկես՝
Ազգիդ սրտին կը զարկես, ա՜խ, թե զարկես մահս՝ քեզ...
Անտառվեցեք բազուկներ, Արարատի կուրծքն ի վեր,
Մինչեւ բացւեն Մասիսի ճամբաները կենսաբեր,
Մինչեւ երկու քույրերը՝ Սեւանա ծով - Վանա ծով,
Մեզնով իրար գիրկ ընկնեն երջանկության մեր լացով. --

Հուլիս 1962
Երեւան
__________________

Երբ օրոցքում աչքս բացի՝ Մասիս սարերն հեռւում տեսայ,
Գերւած տեսայ ու ես լացի, Հայոց ցաւերն հեռւում տեսայ,
Ա՜խմ ես մանկուց երազեցի ւսուրալ ազատ Մասիսն ի վե՜ր,
Հովտում այրւող սիրտս բացի, բայց հով սարե՜րն հեռւում տեսայ:

Ա՜խ, ասացին ճամբայ չը կայ քարերն ի վեր, ի վեր Մասիս,,
կընկնի վիհերն ով բարձրանայ սարերն ի վեր, ի վեր Մասիս,
Մենակ դու չես սիրտ իմ կարօտ, աչքդ յառել Մասիսն ի վեր,
Ժողովուրդս է ձգտել յաւերժ դարերն ի վեր, ի վեր Մասիս:

Միթէ՞ իրաւ անհաս ես դու,, ա՜խ, իմ երազ Մասիսն ի վեր,
Միթէ՞ մի օր չեմ հասնելու աստեղնահաս Մասիսն ի վեր,
Նախահայրս է սանդուխք դրել աստղերն ի վե՜ր, ի վեր Մասիս,
Ա՜խ, միթէ՞ չեմ համբուրւելու իմ աստղի հետ Մաիսն ի վեր:

Ս՜խ, չէ´, նա է յոյսիս ճամբան՝ քարերն ի վե´ր, ի վեր Մասիս,
Թո´ղ ամպ ու շանթ գլխիս ոռնան սարերն ի վեր, ի վեր Մասիս,,
Կը տանեմ սիրտս վիրաւոր որպէս դրօշ Մասիսն ի վեր,
Թէկուզ մահով կը բարձրանամ դարե՜րն ի վեր, ի վեր Մասիս:

Վիհ – անդունդ:
Դար – բարձրունք, լեռ, բլուր:
Աստեղնահաս – աստղերին հասնող:
Սուրալ – սլանալ, արշաւակի գնալ:

ՄԱԻԱՆ Ի ՎԵՐ
(Նոր Ուղղագրությամբ)
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՇԻՐԱԶ

Երբ օրոցքում աչքս բացի՝ Մասիս սարերն հեռվում տեսա,
Գերված տեսա ու ես լացի, Հայոց ցավերն հեռվում տեսա,
Ա՜խ, ես մանկուց երազեցի ւսուրալ ազատ Մասիսն ի վե՜ր,
Հովտում այրվող սիրտս բացի, բայց հով սարե՜րն հեռվում տեսա:

Ա՜խ, ասացին ճամբա չը կա քարերն ի վեր, ի վեր Մասիս,,
կընկնի վիհերն ով բարձրանա սարերն ի վեր, ի վեր Մասիս,
Մենակ դու չես սիրտ իմ կարոտ, աչքդ հառել Մասիսն ի վեր,
Ժողովուրդս է ձգտել հավերժ դարերն ի վեր, ի վեր Մասիս:

Միթե՞ իրավ անհաս ես դու,, ա՜խ, իմ երազ Մասիսն ի վեր,
Միթե՞ մի օր չեմ հասնելու աստեղնահաս Մասիսն ի վեր,
Նախահայրս է սանդուխք դրել աստղերն ի վե՜ր, ի վեր Մասիս,
Ա՜խ, միթե՞ չեմ համբուրվելու իմ աստղի հետ Մաիսն ի վեր:

Ս՜խ, չէ´, նա է հույսիս ճամփան՝ քարերն ի վե´ր, ի վեր Մասիս,
Թո´ղ ամպ ու շանթ գլխիս ոռնան սարերն ի վեր, ի վեր Մասիս,,
Կը տանեմ սիրտս վիրավոր որպես դրոշ Մասիսն ի վեր,
Թէկուզ մահով կը բարձրանամ դարե՜րն ի վեր, ի վեր Մասիս:
__________________

ՆԱԽԵՐԳԱՆՔ
(Հայոց համայնապատկերը)

ԵՐԿԻՐ ՆԱԻՐԻ

1

Հայաստանի ամեն մի լեռ
Մի քարացած հայ է անմեռ:

Ամեն մի լեռ` մի ճգնավոր,
Մի իշխան ե, մի թագավոր:
Առնոս լեռը` հովիվ է քաջ`
Բլուրների հոտն իր առաջ:
Անդոկ լեռը` հայ մարգարե`
Սիրտը` կրակ, դեմքը` քարե:
Աչքն աղոթող` ծովն է Վանա`
Նարեկացին` սարն է Սասնա:
Վարագա լեռն` արծվի պես
Քարացել է` Հայրիկն է, տե´ս:
Աշնակ սարն էլ, աշնակցինե´ր,
Ձեզ Մուշ կանչող Իշխանն է ձեր:
Վեհ-Շարան է Արագածը,
Որ տենչում է Կարսա հացը:
Արարատը` Հայկն է վիմված`
Երևանվող հույսի դիմաց,
Վար կնայե` մեկ Երևան,
Հազար ու մեկ` դեպ Մուշ ու Վան:
Ազնանց Փոքր Մհերն էլ Սիս`
Ժայռի մեջ է, վա´յ աչքերիս:
Տավրոս լեռը զիմ Կիլիկիան`
Ինքն է հայոց վերջին արքան:
Ազգ իմ, Գրգուռ, Նեմրութն էլ քո,
Ծովասարն լամպի ներքո`
Վարշամակված հայոց վշտով,
Հոնքը կիտել վեհ ու վրդով`
Ատրուշանի կրակն ընկած`
Շնչում, ինչես Թոնդրակն հանգած,
Խուլ ծխում են` ելք են փնտրում,
Մտնաքողը պահ մի պատռում,
Այրվում, նայում Արարատին`
Հուր են ուզում ժայթքել չորս դին
Անդ շղթայված լեռներս վեհ,
Իմ աշխարհը, որ երբևե
Գահ չի դառնա ժանտ ոսոխին`
Աստված կիջնի դեռ մեր հողին.
Միշտ չենք մնա
Ասպատակված,-
Մի´ պարծենա,
Անզգամվա´ծ...
Հայոց լեզուն` թուրն է հայոց,
Թուր Կայծակին` ընդդեմ վայոց:
...................................
Հայաստանի ամեն մի լեռ`
Վաղն հրաբուխ է մի անմեր...

2

Ո´վ անմեղաց մեջ անթեղված հայոց անբույժ վերք ու վիշտ,
Ո՞վ չի երազել մոռանալ ձեզ միչտ,-
Բայց ո´չ, այս անգամ դուրս եմ կանչում ձեզ
Բոլոր խորշերից քուն ու մոռացման,
Թեկուզ ինձ խոցեք չար երազի պես,-
Բայց, ելե´ք` ձեզ եմ կանչում այս անգամ:
Սպին իր վերքը մտքից չի հանի,
Ձեզ չի մոռանա իմ ազգը, սակայն`
Թեկուզ մի սիրտ էլ մոռացած լինի`
Զարթե´ք, դառն հուշեր, պետք էք այս անգամ...
Ո´վ դուք` վկաներ հավերժավրեժ հայոց եղեռնի,
Զարթե´ք, որ պատժանքն այս անզույգ մեղքի կոկորդից բռնի,
Հատուցման արծիվն իր ժեռ վանդակից ի լույս սլանա,
Որպես աշխարհում իր միակ թառին` Մասիս բարձրանա,
Ելնեն ժեռ բանտից իմ Մհերն ու ձին,
Որ գեթ աղ բերեն իմ հույսի հացին:
...........................................
Եւ թող այս գիրքս դասագիրք դառնա
Մանուկ մարդկության սեղանի վրա:
__________________