Մարդիկ,
Որ երեկ ունեին տարբեր աստվածներ բազում,
Պարտավոր էին հիմա ունենալ
Միայն մի՛ աստված,
Բոլո՜րը՝ լոկ մի՛, միայն մի՛ աստված:
Եվ չգիտեին,
Թե ո՞վ է այդ Մին
Եվ ի՞նչ է ուզում...

Արամազդների, Միհրերի տեղակ,
Բոցբեղ-բոցմորուք շեկ Վահագներին փոխարինելու
Եկավ մի հրեա սևմորուք-սևբեղ,
Եվ Աստղիկների,Անահիտների ու Նանեների
Երեկվա տեղում այսօր հաստատեց
Իր մորը դալո՞ւկ, թե՞ ամոթահար:
Եվ խոսում էին նրանք մի լեզվով,
Որ չէ՜ր հասկացվում:

Մեհյանների տեղ ու բագինների,
Նրանց դեռ տաք-տաք մոխիրների վրա,
Հասակ նետեցին
Դեռևս անծեփ և փայտակտուր աղոթատեղիք՝
Իրենց խաչերը սուր մխրճելով
Նախ՝ սրտերի՜ մեջ,
Ապա՝ երկընքի՜...
Ատրուշանների խուրձ-խուրձ բոցերի առատության տեղ
Կենտ-կենտ հասկերի չար աղքատությամբ
Պաղ-պաղ մոմերն են ուզում դառնալ հաց մի նոր հավատի,
Որ իրեն կոչում կամավորություն,
Բայց տարածվում էր բռնությամբ անքող...

... Առանց հավատի կյանքում դյուրին չէ նույնիսկ մեռնելը,
Իսկ ապտելն ... արդեն անկարելի է:

Մարդուց խլեցին իր հավատը հին,
Իսկ հավատը նոր հաստատվեց խոսքո՜վ,
Մի՛միայն խոսքով.
-Դեռ նորը չկա՜ր:

Ավերվեց հինը ու փլատակվեց,
Իսկ նորը միայն կառուցվեց խոսքո՜վ,
Մի՛միայն խոսքով.
-Դեռ նորը չկա՜ր:

Եվ այսպես՝
Հանկարծ ու դանդաղորեն
Ամե՜ն ինչ շրջվեց,
Տակն ի վեր եղավ,
Եվ կարգի բերել չէր կարող ոչ ոք.
-Ինքը շրջողն իսկ չէ՛ր կարող էլ, չէ՜:

Եվ այսպես՝
Կյանքից մնաց մի «մեղա»,
Որ պիտի նաև... բարձըր չհնչեր:
Եվ այսպես՝
Անցավ ողջ հարյո՜ւր տարի,
Որ կարճ է թվում, երբ գիրք ես կարդում,
Իսկ երբ ապրում ես և ամեն րոպե
Զգում ես մաշկի՛դ, զգում ես սրտո՛վ,
Ուղեղիդ բոլո՜ր ծալքերով՝ այնժամ...

Դ

Հենց այսպես էինք մենք ապրում այնժամ:

Հայաստան կոչված աշխարհն էլ արդեն
Լոկ անունով էր Հայաստան կոչվում:
Զոհված արջառի տաքուկ սրտի պես
Մեր հողն էր կիսված
Ու բռնի քաշված
Երկու շիկացած ու սուր շամփուրի,
Որոնցից մեկը պարսիկն էր բռնել կրակի վրա,
Մյուսը բռնել էր մոմերի վրա նենգ բյուզանդացին:

Խորովվում էին:
Արցունքի տեղակ
Մեր ճենճերն էին կաթում-կաթկթում,
Ասես կամենում իրենց խորովող կրակը մարել:
Սակայն ճենճերից – այդ ո՞վ չգիտի- չի՜ մարում կրակ,
Այլ բորբոքվում է մոլությամբ մի նոր:

Մե՛ր հողի վրա,
Մե՛ր երկընքի տակ
Մենք դարձել էինք օտարի գաղութ:
Նույնիսկ մեր հորը երկըրպագելու
Եվ կամ թե որդուն պագելու համար
Այլ արքունիքից պիտի խնդրեինք թույլտըվություն,
Որ եթե հասներ՝
Պարտավոր էինք համարել շնորհ
Եվ շնորհակալ մնալ հավիտյան:

Հայաստան կոչված աշխարհը կիսված
Նստել էր արդեն
Իրար չկպած ծայրերի վրա ա՛յն աթոռների,
Որոնց տակ անտակ անդունդն էր բացվում:
Իսկ մեր մարմնավոր տերերը բոլոր
Ունեին լոկ մի մտահոգություն,
Լոկ մի խոհ բարձըր՝
Իրենց աթո՛ռը,
Գահո՛ւյքը իրենց
Եվ իրենց բա՜րձը:

Միա՜յն չզրկվել իրենց վերադաս տիրոջ շնորհից,-
Զսպանակի պես
Այս միտքն էր նրանց վեր ու վար ճոճում:
Միա՜յն թե կառչել ու նստած մնալ
Իրար չկպած ծայրերի վրա ա՛յն աթոռների,
Որոն տակ անտակ վիհն էր որոճում...

Ավերակվել էր երկիրը հայոց:
Ու եթե նրա տերերը տանու
Գեթ ունենային ազնըվությունը իրենց նախորդի՝
Նրա պես պիտի մռռային նորեն.
«Ավերակացըս ո՞ւմ թագավորեմ»...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Քաջերի սահման իրենց զենքն է հենց:
Քաջեր մի՛շտ էլ կան,
Զե՜նք է հարկավոր:

Քաջեր մի՛շտ էլ կան,
Պետք է ասպարե՜զ,
Որ նո՛ւյնպես չկար:

Կար միայն պարի՜սպ,
Որ տարածվում էր աշխարհից աշխարհ:
Եվ կային նաև ազնիվ ճակատներ,
Որոնցով երբեք պարիսպ չե՜ս քանդի...
Աշխարհի վրա իշխում էր արդեն մի ճշմարտություն,
Որ հարյո՜ւր տարի,
Հարյուր ձի՛գ տարի
Չէր կարող իր ճշմարտությունը կարգին հաստատել.
Մի ճշմարտությո՛ւն ,
Որ ամեն վայրկյան
Կամա-ակամա հերքում էր իրեն՝
Անվերջ բացելով իր մերկությունը
Եվ իսկությունը:

Իսկ իսկությո՜ւնը...

Հիսուսը,
Որ մի հրեա էր ազնիվ,
Արդեն շա՜տ վաղուց դարձել էր իրոք
Մի բյուզանդացի խորամանկ ու նենգ.
Եվ նոր հավատի եդեմ-դրախտի պաճուճանքի տակ
Հին Բյուզանդիոնը նոր հնարներով
Իր օտարական դժոխքն էր տանում ուրիշ երկըրներ,
Իր կայսերական մականն էր զարկում աշխարհի մեջքին,
Ա՛յն խեղճ աշխարհի,
Որ զարկի ցավից նույնիսկ տնքալու իրավունք չուներ,
Եվ տնքոցի տեղ
Դեռ «ալելո՜ւա» պիտի որոտար:

Իսկ իսկությո՜ւնը...

Հավասարության ու եղբայրության ազնիվ քարոզով
Ուրիշի տուն ու երկիր էր մտնում
Օտար վարք ու բարք,
Օտար ծես ու կարգ:

Իսկ իսկություն չէ՞,
Որ զորքից հետո
Միշտ էլ լեզուն են մարտադաշտ հանում,
Եվ ինչ չի կարող ո՛չ մի զորք անել՝
Լեզուն է անում:

Իսկ իսկությո՜ւնը...

Նոր գաղափարը էլ գաղափար չէր,
Այլ մի կաղապար,
Մի նե՜ղ կաղապար,
Որ արդեն հարյուր տարի էր տևում.
Ո՛չ թե գաղափար,
Այլ մի կաղապար,
Որ երազն անգամ իր մեջ էր ձևում.
Ո՛չ թե գաղափար,
Այլ մի կաղապար՝
Ե՛վ մարմնի համար,
Որ շնչակտուր հևում էր, հևում,
Ե՛վ հոգու համար,
Որ վաղուց արդեն ազատ չէր թևում,
Ե՛վ լեզվի համար...

Գեթ լեզո՛ւն գործեր:
Մինչդեռ մեր լեզո՜ւն...

Զ

Իրավունք չկար երգել երգը մեր,
Որ դարեր ի վեր
Հնչել էր լեզվով մեր ոսկեղենիկ.
Ե՛վ մեն ու մենիկ՝
Սիրո խոսքերով,
Ե՛վ ուրախության տաճարների մեջ՝
Գինու հոսքերով,
Ե՛վ մեր յոթնօրյա հարսանիքներին՝
Մեր փակ բակերում,
Բաց տանիքներին:
Իրավունք չկար նաև նվագել՝
Ո՛չ վինի վրա,
Ո՛չ էլ բամբիռի:
Այս կյանքի համար հոգացի՞ր՝
Պիղծ ես,
Ե՛վ անօրեն ես,
Ե՛վ բանադրված:
«Ամեն ինչ արա հանուն ա՛յն կյանքի,
Որ քեզնից հետո, հետո է գալու»...

Թատրո՞ն ես գնում՝
Ուրեմըն պիղծ ես,
Կեր ու խո՞ւմ անում՝
Ուրեմըն պիղծ ես:

Պարի՞ նայեցիր
Եվ կամ պարեցի՞ր՝
Ուրեմըն պիղծ ես:

Սիրասթա՞փ եղար,
Նոր սե՞ր արեցիր՝
Ուրեմըն պիղծ ես:
Այս կյանքի համար գեթ մի՞տք արեցիր՝
Ուրեմըն պիղծ ես:
«Ամեն ինչ արա հանուն ա՛յն կյանքի,
Որ քեզնից հետո, հետո է գալու»...

Եվ այս ամենի՛ց, այսքանի՜ց հետո
Իրավունք չկար մինչևիսկ լալու:

Որդո՞ւդ ես սգում՝
Ուրեմըն պիղծ ես:
Ողբո՞ւմ սև օրըդ՝
Ուրեմըն պիղծ ես:
Իրենց իսկ տված ցավի՞ց ես լալիս՝
Անօրեն ես դու,
Արժանի մահվան:
Դավանաք կոչված դավի՞ց ես լալիս՝
Անօրեն ես դու,
Արժանի մահվան:
«Մտածիր միայն ա՛յն կյանքի մասին,
Որ քեզնից հետո, հետո է գալու»...

... Եվ այս ամենի՛ց, այսքանի՜ց հետո
Իրավունք չկար մինչևիսկ լալու:

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Թող որ այցելեն ինձ այդ խոսքերը:
Եվ այնժամ գուցե ես ժպտամ նորից
Եվ իմ ժպիտով ինձ հանգստացնեմ:
Սակայն մինչ այդ ի՜նչ խոսքով կուզես
Հանգստացրո'ւ ինձ,
Հանգստացրո՜ւ...

Հանգստացրո'ւ ինձ`
Չգիտե՜մ ինչով:
Գուցե` ոչնչով:
Էլ չկա՜ հրաշք:
Իսկ դու կարող ես հրաշք ստեղծել
Թաքուն երազված կետկետուն քայլիդ հնչուն նազանքով`
Իմ շրջակայքում,
Փոշով խավապատ հայելու վրա`
Քո փորագրիչ-նկարիչ մատի մի խզբզանքով,
Որ նման լինի անհայտ մի լեզվի նշանագրի:
Իսկ սա մի՜շտ ունի ունի թալիսմանի ուժ...
Տո'ւր ինձ մի խորհուրդ,
Խորհուրդ այնպիսի',
Որ ո'չ մի բառով չի բռնադատվում:
Էլեկտրագրի'ր մի գալարագիծ կամ մի լուսալիք,
Ինչպես անում են ճշգրիտ կոչված սարքերը միայն:
Թարգմանությունը մի՜շտ սպանում է:
Քե'զ մի թարգմանիր.
Ի'նձ հանգստացրու,
Հանգստացրո՜ւ...
Տիեզերքի մեձ բոլոր մարմիններն ունեն գնդի ձև:
Եվ հիմա չունեմ ես իմ մեջ ոչի՜նչ,
Որը չլինի հանգույցի' նման,
Կոճակի' նման,
Նաև կորիզի՜.
Սե'րը,
Տանջա'նքը,
Մտքե՜րըս բոլոր`
Հանգույցի' նման,
Կոճակի' նման,
Նաև կորիզի՜:
Տափակացրու.
Ինձ հանգստացրո՜ւ...

Ասա. «Հերի՜ք է»:
Եվ ասա. «Կա'նգ առ»:
Ու ես կանգ կառնեմ,
Ինչպես նագնում են
Տրամվայների մոտեցող-հասնող շնչառությունից,
Ինչպես կանգնում են փակ դռան հանդեպ:
Ու ես չե'մ ուզում ոչի՜նչ ուզենալ.
Ո'չ այն պատճառով,
Որ ուզենալը վիրավորիչ է,
Այլ ա'յն պատճառով,
Որ պատճառ չկա բան ուզենալու:
Բայց, այսուհանդերձ, ինձնից էլ թաքուն,
Գուցե կուզեի մի պահ կանգ առնել,
Ինչպես կանգնում են
Ո'չ թե մոտեցող տրամվայների շնչառությունից,
Փակ դռան առջև,
Այլ այնպես,
Ինչպես կանգնում են նաև ծաղկի՜ հանդիման...
Դու այնպե'ս ուզիր,
Որ ես չուզենա՜մ.
Հանգստացրո'ւ ինձ,
Հանգստացրո՜ւ...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Մեջտեղից կիսված խնձորի վրա,
Ինչպես որ Երկրի կիսագնդերին,
Լեռնաշխթաներ կան յուրահատեսակ,
Քարափնե~ր ու վիհ,
Ծովե~ր ու ծոցեր
Եվ , դժբախտաբար, սահմանագծե~ր...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Մի անինքնասեր տգեղ կնոջ պես
Սիրահարվել է ինձ տխրությունը,
Որին չեմ սիրում
Եվ այդ պատճառով
Նա իր հագուստն ու անունն է փոխում –
ՄԵրթ ` կոչվում թաղիծ,
Մերթ` կարոտ,
Մերթ` վիշտ,
Ցավ կամ տրտմություն:
Հետապնդում է
Ու չի հասկանում,
Որ մենք չենք սիրում հետապնդողին,
Որ մենք սիրում ենք ու գերվում նրանա,
Ում դուր չենք գալիս:
Ես էլ իմ հերթին
Իմ ամբողջ կյանքում
Հետապնդում եմ ուրիշին`
Նրան,
Որ նույնպես , դիտմամբ,
Անունն է փոխում –
Այն հույսով գուցե,
Թե մոլորվելով `
Հետքն իր կկորցնեմ –
Մեկ խնդություն է անվանում իրեն,
Մեկ ` ուրախություն,
Կայտառություն է
Կամ պայծառություն :
Հետապնդում եմ
Ու չե~մ դադարի,
Մինչև նա, անուժ,
Մինչև նա, տրված,
Ինձ չասի.
<Քոնն եմ>:

Վկան `
Այն կանայք,
Որոնց ոչ անունն ու ոչ էլ հասցեն
Նշել չեմ կարող...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Ես մտածում եմ.
ԿԱնցնի մի շաբաթ,
Ու ես վերստին կտեսնեմ նրան,
Ում հանդիպեցի առաջի~ն անգամ,
եվ մի – երկու բառ փոխանակեցինք`
Չծանոթացած:

Կտեսնեմ նրան
Ու կասեմ §դու¦-ով.

-Թույլ տուր տամ մի հարց,
Բայց շատ եմ խնդրում,
Որ դա չհաշվես բնավ հաճո խոսք:
Անցել է ահա ուղիղ մի շաբաթ,
Եվ ողջ մի ծաբաթ ժպտացել ես ինձ,
Անվե~րջ – անդադա~ր ժպտացել:
Ինչու±:

Եվ ի պատասխան ի°նչ էլ իմանամ,
Ի~նչ էլ ինձ ասես`
Ես գոհ կմնամ,
Իսկ եթե շիկնես`
Առավե°լ ևս:
Իսկ եթե շիկնես`
Կշարունակեմ.
-Երկու փոսիկիդ,
Որ կա երեսիդ,
Ամբողջ մի շաբաթ լեցուն է եղել
Հմայքի ծովո~վ:

Ես նո°ր հասկացա,
Թե ոնց է լինում,
Որ հողագնդի կլոր կողերից
Ծովերը երբեք չեն թափվում ներքև,
Ու չեն դատարկվում այն փոսիկները,
Որ մենք կոչում ենք ծովերի հատակ...

Եվ ի պատասխան ի°նչ էլ իմանամ,
Ի~նչ էլ որ ասեսէ
Ես գոհ կմնամ:
Միայն... միայն թե դու չնկատես,
Որ հանկարծ ես քեզ`
Անծանոթուհուդ,
Դիմել եմ §դու¦-ով:

Թե չնկատես`
Ես այնժամ կասեմ.
-Դե~ , անունդ ասա...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Շա՜տ սպասելով,
Զո՜ւր սպասելով հարմար պաշտոնի
Ես ինքս եմ ահա ինձ նշանակում
Լուսավորության նախարա՞ր ասեմ,
թե՞ կատարածու լուսավորության,
Այսինքն՝ լույսի,
Լամպերի,
Ջահի,
Որպեսզի... նույնիսկ կույր քարանձավի
Խուլ մթությունը դահլիճ դարձնեմ
Կա´մ համերգային,
Կա´մ հարսանեկան...
Սեղմե՜մ մի կոճակ՝
Եվ մարդկանց հոգում
ծաղիկների պես լույսերը՝ ծաղկեն...
Հու՜պ տամ մի կոճակ՝
Եվ ստվերները
Դառնան ցայտաղբյուր ճառագայթների...
Աջ կամ ձախ պտտե՜մ մի երրորդ կոճակ՝
Եվ մութը իսկույն
Հին չարքի նման
Չքվի-չքանա,
Ու թե մութ մնա,
Մնա ի´մ կամքով,
Ու մնա միայն իբրև վարագույր
Համբյուրի համար սիրահարների,
Իբրև ծածկատեղ փակ կրծքի բացման
Եվ իբրև պայման մանկահղացման....
Ու եթե լինի՜,
Հենց այսպե´ս լինի,
Իզուր չեմ գոչի ես. "Եղիցի լո՜ւյս",
Այլ կշշնջամ արդեն. "Եվ եղև´":

Եվ լինի՜,
Լինի՜...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Իսկ լավագույնը երազանքների`
Բաց աչքերովը:

Լավագույն երգը
Բաց պատուհանից – հեռվից լսածն է:

Լավագույն խոսքը
Լռության խորքում լռին ասածն է:

Լավագույն ազգը այն է, երևի ,
Որ չի կամանեում հսկա կայսրություն:

Լավագույն հավատն այն է, որ երբեք
Չի դառնում կրոն:

Լավագույն դիմակն այն է, անակասկած,
Որ կոչվում է դեմք:

Լավագույն դերը`
Վատ խաղացվածը:

Լավագույն սերը `
Կիսա~տ թողածը:

Լավագույն տանջված ու տառապածը
Վարդն է<երգերու>:

Լավագույն կապիկն աշխարհում <Էլի~>
Մարդն է երևի:

Լավագույն մարդն էլ <ոչ մի երևի>
Ներեցեք... ես եմ...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Ու՜շ-ու՜շ են գալիս, բայց ո´չ ուշացած.
ծնվում են նրանք ճի´շտ ժամանակին:
Եվ ժամանակից առաջ են ընկնում,
Դրա համար էլ չեն ներում նրանց:
Անտոհմ չեն նրանք կամ անհայրենիք,
Հասարակ մորից ու հորից ծնված ՝
Սերում են նրանք և ա´յն վայրենուց,
Որ էլ չէր կարող ապրել քարայրում:
Սերում են նրանք և ա´յն ծերուկից,
Որ նախընտրում էր քնել տակառում:
Սերում են նրանք և ա´յն պատանուց,
Որ սիրահարվեց իր իսկ պատկերին:
Սերում են նրանք բոլո՜ր նրանցից,
Որ սատանայի հոգի են ծախում,
Միայն թե ամեն մտածածն իրենց.
Ի՜նչ փույթ թե սատկեն ժամանակից շուտ:
Անվտանգ՝ ինչպես հրդեհն արևի,
Անվնաս՝ ինչպես օգտակար լորտուն,
Վախ են ներշնչում պետություններին
Մինչև իսկ իրենց կամքին հակառակ:
Արքաների հետ խոսում են "դու" ով,
Եթե, իհարկե, լսում են նրանց,
Իսկ թե չեն լսում, մե՜կ է, չե՜ն լռի,
Կխոսեն նույնիսկ իրենց կոշկի´ հետ:
Ով սահմանում է նոր օրենք ու կարգ՝
Հայտարարվում է և օրենքից դուրս:
Բայց չեն վախենում նրանք չար մահից.
Ապրում են դժվար ու մեռնում են հեշտ...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես