Երբ Մարսի վրա զբաղված էի երկրագործությամբ՝
Երազկոտ նստած իմ քաղաքային նեղլիկ սենյակում,
Իմ խեղճ դռնակը հանկարծ ենթարկվեց ահեղ փորձության.
Դու էիր թակում.

Ես դա զգացի,
Ինչպես թռչունն է զգում վերահաս փոթորկի շունչը:
Թռչունն այս դեպքում բույնն է շտապում,
Իսկ քանի որ ես իմ բնումն էի,
Էլ ի՞նչ էր մնում,
Որ ի՛նչ անեի.
ՈՒ ես փակեցի աչքերըս վախով,
Թերևս ակամա ես հետևեցի
Ջայլամի հիմար իմաստությանը:
Իսկ դու որսորդ ես.
Եվ չսպասեցիր իմ «համեցեք»-ին,
Ի՛նքըդ ներս մտար:

Ասվա՜ծ իմ,
Չէ՞ որ մի փոքըր առաջ
Ես Մարսի վրա
Զբաղված էի երկրագործությամբ:
Եվ ահա փչեց քամին փորձության,
Եվ ահա խոփըս դիպավ ժեռ քարին,
Իսկույն չքացան ցորենն ու գարին,
Դեմըս լոկ մնաց դեմքն այդ ցորնագույն
ՈՒ գարեհատիկ վզնոցը զնգուն,
Մնացին միայն աչքերը՝
Նրա՜նք,
Որ միշտ կյանքիս մեջ ցանում են վարանք...

Ես չէի նայում աչքերին, դիտմա՛մբ,
Որ կեռ հոնքերի բացմամբ ու կիտմամբ
Փոխում են և՛ ձև,
Ե՛վ ցոլք ու երանգ:
Ես չէի նայում,
Բայց զգում էի,
Որ պիտի նայե՛մ,
Որ չե՜մ դիմանա,
Եվ նայեմ թե չէ՝
Իսկույն կիմանա,
Որ իմ կյանքի մեջ ոչի՜նչ չի փոխվել,
Որ առաջվա պես այդ ինքն է մխվել,
Մխվել իմ կյանքում,
Մխվել՝ որպես սեպ,
Որ ո՛չ ճեղքում է,
Ո՛չ դուրս է գալիս...

Ես չէի նայում,
Որ անինքնասեր իմ լեզուն հանկարծ
Չասի «Ցանկալի՜ս»:

Եվ իմ ցավատանջ գլխի կեսդարձով,
Առանց նայելու երեսին նրա,
Սուտ հանգըստություն երեսիս վրա՝
Նրան եմ դիմում նույն հիմար հարցով.
- Քեզ ի՞նչն է այսպես իմ դուռը բերում:

Նա հապաղում է,
Ես՝ մտաբերում,
Հիշում եմ հանկարծ
Եվ... մռայլ ու կարճ
Պատասխանում եմ ինքըս իմ հարցին.
- Հայտնի է կարծեմ,
Որ հանցագործին
Նրա ոտքերը սիրում են տանել
Այնտեղ, որտեղ նա... մարդ է սպանել...

Ելնում է ոտքի:
Հանգիստ է: Վսեմ:
Ասածըս կարծես նույնիսկ չի լսել:
ՈՒ դուրս է գնում այնպիսի՛ քայլքով,
Ասես ուզում է իր կրունկներով ողջե՜րթ նվագել:

Գնում է,
Թողնում,
Որ... Մարսի վրա կատարած ցանքիս
Բերքը հավաքեմ...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Ապրե՜լ, ապրե՜լ, այնպե՛ս ապրել,
Որ սուրբ հողըդ երբեք չզգա քո ավելորդ ծանրությունը:
Ապրե՜լ, ապրե՜լ, այնպե՛ս ապրել,
Որ դու ինքդ էլ երբեք չզգաս քո սեփական մանրությունը:
ՈՒ թե հանկարծ անպետքություն քեզ համարես,
թե ինքըդ քեզ արհամարհես
ու համառես,
քեզ հետ վիճի՛,
քեզ չզիջի՛,
համբերատար քեզ հետ խոսի՜,
հակառակո՛ւմ քեզ համոզի
ինքը... հզոր Հանրությունը...

Ապրե՜լ, ապրե՜լ, այնպե՛ս ապրել,
Որ ուրիշի խինդով խնդաս,
Որ ուրիշի ցնծությունով
Ինքդ էլ ցնծաս, ինքդ էլ թնդաս:

Լինես, մնաս ամենքի հետ,
Նրանց կամքին հպատակվես,
«Ես»-ըդ խառնես մեծ «մենք»-ի հետ,
Նրանց ցավով լուռ տապակվես:

Տրվես նրանց լույսի նման
Եվ չխաբես՝ հույսի նման:
Արշալույսի նման բացվես
նրա՛նց համար,
Վերջալույսի նման բացվես
նրա՛նց համար:
Թե լաց լինես՝ նրանց համար,
Թե բաց լինես՝ նրանց համար:
Եվ հա՜ց լինես նրանց համար՝
հոգևոր հա՛ց,
Քեզ նրանցով կյանքում զինես
Եվ նրանցով կյանքում լինես
ոգևորվա՜ծ:
Եվ նրանցով կյանքում լինես
թույլ կամ ուժեղ,
Եվ նրանցով կյանքում լինես
բույլ կամ մժեղ:
Թշվառ՝ ինչպես անապաստան,
Հարուստ՝ ինչպես լայն տափաստան...

Ապրե՜լ, ապրե՜լ, ապրել այնպե՛ս ,
Որ նրանց հետ մթնես - ամպես,
Եվ նրանց հետ շանթարձակվես.
Մեկտեղ հանկարծ ընդարձակվես,
Մեկտեղ դառնաս գունդուկծիկ.
Մեկտե՜ղ բացվես, մեկտե՜ղ փակվես՝
Ինչպես նամակ և կամ բացիկ...

Ապրե՜լ, ապրե՜լ, ապրել մեկտե՛ղ,
Կյանքդ խառնել նրանց կյանքին,
Տառապանքդ՝ տառապանքին,
Ջանքդ՝ ջանքին,
Ցանքդ՝ ցանքին,
Եվ ենթարկվել նրանց կամքին,
Նրանց կամքն էլ քեզ ենթարկել,-
Դառնալ և՛ շանթ, և՛ շանթարգել...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Ես գիտեմ, որ դու հաճախ ես հիմա
Մոտենում ձեր տան հայելուն շքեղ,
Անծանոթ օտար մի կնոջ նման
Դիտում ես երկար, զննում ինքըդ քեզ:

Մազերդ ես շտկում, հանդուգըն մի փունջ
Ձեռքով մղելով ականջիդ ետև,
Մարմարե վիզըդ ափերով շփում
ՈՒ ժպտում ես քեզ անփույթ ու թեթև:

Հարդարում ես դու հագուստըդ այրող,
Որ գրկում է քեզ սիրահարի պես:
Նայում ես մերթ մեղմ, մերթ՝ հրավիրող,
Մերթ՝ չարաճճի, մերթ՝ համեստ ու հեզ:

Դառնում ես այս կողմ, դառնում ես այն կողմ,
Կրնկիդ վրա պտույտ ես տալիս
ՈՒ նորից ժպտում, ժպտում ինքնագոհ,-
Ինքըդ չափազանց քեզ դուր ես գալիս:

Ինքըդ քո աչքում ուրիշ ես դարձել,
Այնպե՛ս չես քնում, վեր կենում, գնում...
Ինչ-որ բան հանկարծ փոխվել է կարծես,
Թե ի՞նչ է փոխվել, պարզ չես հասկանում:

Թե ի՞նչ է փոխվել, ես գիտեմ, անգի՛ն.
Մի՛շտ, ամե՜ն անգամ այդպես է լինում,
Երբ քեզ պես համեստ ու խոնարհ մեկին
Ինձ նման մի խենթ, ինձ նման մի գիժ
Առանց խոսքերի իր սիրտն է բանում...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Քիչ է պատահում, որ ինքըս ինձնից
Փոքր-ինչ գոհ լինեմ:
Դժգոհ եմ հաճախ,
ՈՒրեմըն՝ մարդ եմ ու դեռ ապրում եմ:

Բայց ես սիրում եմ ինքըս ինձ սիրել:

Իսկ սիրում եմ ինձ, երբ սիրում են ինձ:
Ես ինձ այդ պահին այնպես եմ ժպտում,
ինչպես ժպտում են ա՛յն կոր գերանին,
Որ գետի վրա դարձել է կամուրջ,
Եվ ա՛յն մանուկին, որ ոտաբոբիկ
Մտել է ար;ուն և - թա՜ց վարտիկով -
Կավ է դուրս հանում,
Որ նավակ շինի:

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Ինչ դառնա՜մ:

Դառնամ
Ոչ միայն խորունկ հանքահորերում
Օդափոխություն,
Շքանշանի գունեղ ժապավեն՝
Իմ հողը փրկող հերոսի կրծքին,
Այլ նաև դառնամ գերհզոր թևեր՝
Սիրամարգերի՜նմ
Որ երկի՜նք սուրան
Եվ ո՛չ թե քայլեն լոկ հողի վրա:

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Ես կուզեի հիմա լինել ծեր ու տկար,
Ապավինած միայն անցյալների հուշին,
Լինել ապրա՛ծ, անցա՛ծ, որ սիրտս այսպես չզգար
Ոչ սեփական զարկը, ոչ՝ ուրիշի:

Լինել լու՜ռ ու պարտված,
Արդեն հաղթա՛ծ դավին,
Հուզումներից պարպված
Եվ անկարող ցավին,
Եվ ուշացած սիրուց ու կարուտից դաժան,
Հիշել - ու հասկանալ, զգալ գոնե այնժամ,
Որ դժվա՜ր չէր այսպես,
Անհնա՜ր չէր այսպես
Ապրել առանց իրար և իրարից բաժան...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Ահա քարտեզն իմ դեմ -
Հողագունդը համայն,
Որ չգիտես ինչից, ինչ խոլ ուժից , ահա
Ծեփվել, տապակվել է իմ տան պատին.
Եվ իմ մատն է շարժվում նրա երկայնքն ի լայն,
Քաղաքներ է մտնում նա բազմաթիվ.-
Չի՛ մոտենում ոմանց,
Կարծես թե ինքն իրեն չանարգելու համար,
Իսկ ոմանցից հեռու,
Իբրև հարգ ու պատիվ,
Մի պահ ակնածանքով անշարժանում...

Ահա քարտեզն ին դեմ -
Սարդոստայնի նման
Սարքած խաչմերուկներ ու գծերի հանգույց,
ՈՒր ամեն գույն կարծես ունի տարբեր իմաստ
Եվ ամեն մի երկիր՝ ուրիշ մի գույն.-
Մեկը դեղին՝ դեղնած կարծես ներքին մաղձից,
Մյուսը մոխրագույն՝ մոխրի նման,
Մեկը դժգույն, գունատ,
Կարծես իր դարավոր ճնշումից ու քաղցից,
Մյուսն՝ օտար փայլով շառագունած...

Այս քարտեզն է ահա իմ աչքերի հանդեպ,
ՈՒր գույների բոլոր երանգների ծովում
Իմ երկիրն է շողում,
Իմ երկիրը բոսո՛ր, կարմրահանդերձ...
Եվ իսկապես արդյոք չունե՜ն ներքին իմաստ
Այս գույները բոլոր, նշաններն այս թաքուն:
Բարբաջա՞նք է անմիտ,
Սակայն ահավասիկ իմ աս=չքրի դիմաց.
Գծով ցանկապատված այս վանդակում,
Կարծես թե պահված է մի գայլ պոչատ,
Որ թթերը խրած Հռենոսից այն կողմ,
Երախը լայն բացած,
Դեպի մեզ է նայում վայրի ախորժակով:

Եվ գծերն այս...
Մի՞թե ձեզ չեն ասում ոչինչ:
Չեմ հարգում գծերն այն, շոշափուկներն այն ջիլ,
Որ երկիրն այս ծերուկ
Տարածում է հերու -
Շոտլանդիայից մինչև Ցեյլոն ու Հնդկաչին,
ՆԱ, որ Լամանշից վեր,
Ծովային մի հսկա հիդրայի պես,
Ցցել է իր մեջքը ջրերի մեջ վճիտ:

Եվ կամ թե սա, կարծես
Լինի մի կենտ կոշիկ երկայնաճիտ
(Մյուս թաթը իր հին փառքի հետ կորցրած),
Որ թաղվել է կիսով ծովում Միջերկրական
Եվ չի սուզվել սակայն...
Է՛հ, թող և չսուզվի,
ՈՒ թող ապրի, մնա, որքան ինքը կուզի,
Միայն թե թող ապրի խղճով մաքուր
Եվ անառիթ, կամ թե պատրվակով մի սուտ
Խաղաղ հարևանի տուն չխուժի...

...Հենց այստեղ է հատվում այն ծովային ճամփան,
Որով կարող եմ ես ամենուրեք հասնել,
Ամենուրեք, ուր որ սիրտս ուզի:
Բայց միտք ունի՞ արդյոք ձանձրույթից սիրտ մաշել,
Անցնել մյուս ափը անծայր օվկիանոսի
Եվ այն հողը մտնել, որն իբրև պարզ կշեռք
Պանամայի բարակ կշռափայտից
Կախված իր հակամետ նժարներով երկու՝
Դոլլարների վարկով,
Եվ նորագյուտ արնոտ ատոմային արկով
Երկրագնդի բախտը կշռե՞լ է հավակնում...
Եվ ավելի լավ չէ՞ անցնել փոքր-ինչ կուզիկ
Դարավանդը այս թեք, որից փոքր այն կողմ
Էգեյանն է նազում անփութորե՜ն անփույթ...
Ցուցամատս է դողում լարման ուժից,
Առանձին չափով է այստեղ սիրտս խփում...

Ծովն է կապու՜յտ, կապու՜յտ -
Նման մաքուր խղճի՝
Հանցապարտ ափերի քարե սրտին փարված,
Իսկ մաքրատ;ույր ծովի երկու ափում,
Իբրև խարխուլ մեջիթ,
Մի երկիր է փռված...

Իր ջրերով ծովը երկփեղկել է նրան,
Կիսել անհավասար երկու մասի,
Բայց այդ իրավու՞նք է միթե տալիս նրան,
Որ իր օրինակով միջահատի, կիսի
Մի հոգեշերտ (ծանո՜թ և հարազատ անուն),
ՈՒր աղբյուրն այս մասի
Այնտե՜ղ է լիճ դառնում,
Եվ այն մյուս մասում սկիզբ առած գետը,
Չուզենալով օտար ծովերի մեջ թափվել,
Մոլորվում է այնտեղ ու ճահճանում...

...Օ, դժվա՛ր է ապրել մեզ արտասահմանում
Թեկուզ միա՛յն մատով...
Հերռվից իմ երկիրն է հմայում ու գերում
Եվ ես, ասես ծանոթ արահետով,
Կամենում եմ դառնալ, դառնալ նրա՛ն փարվել,
Փարվել նրան, իբրև արդարության,
Փարվել նրան՝ իբրև այս աշխարհի խղճի՝
Ցուցամատիս վրա բերած հարցումնագիր հազար նոտա՛,
Բոլոր նրա՛նց կողմից, ովքեր չունեն կյանքում,
Այո՛, չունեն կյանքում այլ իրավունք,
Բացի քե՛զ, իմ երկիր, հավատալուց...
Բերած և այն հույսը, և այն հու՛յսը նաև,
Թե շտկվեն պիտի այն շեղումնե՛րն ամեն,
Որ դեռ մնացել են, քարտեզ, իբրև սև բիծ,
Իբրև բռնակալի յաթաղանի սպի
Քո անտարբեր դեմքի
Եվ ... պատմության պղտոր հայացքի մեջ:

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Եվ պե՞տք է արդյոք
Քեզ միշտ ունենալ իմ կողքին :Ինչո՞:
... Ու ծխի տեսքով
Այս ջլախախտիչ ագահությունը դուրս փչեմ ինձանից,
Ջանամ գոհանալ իմ ունեցածով ,
Որ շա~տ այնքան:
Մի՞թե , տե~ր աստված ,շատ չէ իսկապես:

Բայց կյանքի փշոտ շարժումձևերից ,ինչպես կեռերից,
Կախված ճոճվում են
Ու մեզ են կանչում ագահ ըղձանքներ:
Բայց կյանքի փշոտ շարժումձևերից ,ինչպես կեռերից,
Կախված ճոճվում են
Կարկատանները մեր ծվատ հոգու ...
Ես չե՛մ կամենում ,որ իմ պատրանքը փոխվի պատանքի
Եվ հետո ,ծվա~տ ,կախվի աշխարհի կեռերից փշոտ:
Ես սիրում եմ քեզ
Ու քեզ հետ նաև ... անհնարինը `
Ա՛յն գոհությունը,
Ում չի~ հանդուրժում մեր գոյությունը :
Ուրեմն ինչ՞ անել,
Ի՞նչպես սիրել քեզ - սիրվել քեզանից և ...
... Էլ չուզենալ
Ոչինչ ավելի .
Սեփական իղձը ,դավաճանի պես ,
Գամել չորս մեխով,
Սեփական ցավին
Չորստապակ մեղր քսել ու կլլել `
Տհաճ ,բայց բուժիչ դեղահատի պես,
Սեփական մտքից
Կտրել ուղղանկյուն մի քառակուսի
Ու վրան գրել սեփական արյամբ .
«Եղա~ծն էլ շատ է»,
Գրել ու մեխել սեփական ափին,
Եվ ամեն վայրկյան ընթերցել ծածուկ `
Դասը չիմացող աշակերտի պես...

11.03.64
Դիլիջան

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Արդեն 35 տարի, 45 տարի, սրանից հետո եւս 105 տարի (Աստված չանի) փորձ է արվում սպանել Պարույր Սեւակին: 1971 թվականի հունիսի 17-ը սոսկ սեւակասպանության օրվա փաստագրումն է: Նրան սպանել են 1971-ի հունիսի 17-ից առաջ, այդ օրը, նրան սպանում են այսօր: Կարող է թվալ, թե մարդասպանության մոլուցքը մեր մեջ վաղուց է նստած: Չէ, այդպես չէ: Պարզապես ոմանք կատարում են ուրիշների թելադրանքը` հայերիս, Հայաստանի հոգեւոր աշխարհն ավերել: Զարմանում ես, մի՞թե այսքան անմիտ ու դաժան մարդ ենք եղել, եւ միայն հիմա ենք իմանում այդ մասին:

Չէ, ինչո՞ւ: Հենց նույն` Պարույր Սեւակի օրինակով կարելի է ասել, որ հայ ժողովրդի մեծերի դեմ մենք հաջողությամբ պայքարել ենք:

Հիշենք 1971-ի հունիսյան օրերը, երբ վթարվեց բանաստեղծը: Հայ ժողովրդի համար այդ ողբերգական ժամանակի հզոր լիցքը, երբ փոքր-ինչ խաղաղվեց, հրապարակ նետվեց պատահական ավտովթարի վարկածը: Ավելին: Կարճ ժամանակ անց «պարզվեց», որ ավտովթարը տեղի է ունեցել միայն ու միայն այն պատճառով, որ Պարույր Սեւակը մեքենա վարել չի իմացել: Մեկ ամիս, մեկ տարի, երկու տարի հետո պարտադրեցին մեզ այս վարկածը: Եվ ամեն ինչ կարելի էր ավարտված համարել: Ժամանակի ընթացքում վերացվեց նաեւ ավտովթարի առիթով կազմված քրեական գործը: Անհեթեթ ու հիմար պատմություններ հնարվեցին, թե իբր Պարույր Սեւակի սպանության գործը չկա ՊԱԿ-ի արխիվներում, թե, իբր, Մոսկվայի (այսինքն` ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի) հրամանով այդ «գործն» այրվել է:

Եթե դա նույնիսկ այդպես է, որին չեմ հավատում, ապա մարդկային հիշողությունը այրել հնարավոր չէ: Մենք դա փորձել ենք անել մեր «Վթար» փաստագրական վիպակում, որը շահագրգիռ անձինք գտնելու պարագայում անպայման կհրատարակենք: Այս գրքում շատ մարդիկ, ովքեր չեն ենթարկվել ՊԱԿ-ի հանձնարարականներին, անչափ կարեւոր փաստեր են հաղորդում:

Սակայն խոսքն այսօր «Վթար» վիպակի մասին չէ:

Վերջին մի քանի օրվա ընթացքում Պարույր Սեւակի սպանության կոծկման եւս երկու դեպք եղավ:

Նախ. «Արմենիա» հեռուստատեսությամբ մի հաղորդում եղավ, որտեղ փորձ էր արվում քողազերծել ավելի քան 35-ամյա ողբերգությունը: Հաղորդման հեղինակների միտումը կարելի կլիներ ազնիվ ուսումնասիրողի ջանք համարել, եթե... Հաղորդման ժամանակ խոսվում էր այն դաժան մթնոլորտի մասին, որ ստեղծվել էր Պարույր Սեւակի շուրջը, անուններ էին տրվում` Անտոն Քոչինյան, Ռոբերտ Խաչատրյան, Հայկարամ Ութմազյան, Գեւորգ Հայրյան... Ուշադրությամբ դիտում էիր այդ դետեկտիվը եւ սպասում էիր հարցիդ պատասխանին. ի վերջո, ո՞վ սպանեց Պարույր Սեւակին: Եվ, ահա, պարզվում է, որ Պարույր Սեւակի շուրջ ստեղծված այդ թունոտ մթնոլորտի միակ պատասխանատուն մնում է... միայն Խիկար Բարսեղյանը, պետական հրատարակչության մի տնօրեն, որի զեկուցագրի հիման վրա արգելվել է բանաստեղծի «Եղիցի լույս» ժողովածուի տպագրությունը եւ որը բանաստեղծին հասցրել է հոգեկան դաժան տվայտանքների: Այս հաղորդումն էլ եկավ փակելու Սեւակի «գործը»: Գտնվեց ամենաանմեղ (սա` զուտ հարաբերական իմաստով) թիրախը, առավել եւս, որ Խիկար Բարսեղյանը վաղուց արդեն ոչ եւս է, իսկ նրա փոխարեն հազիվ թե գտնվեն պատասխանողներ:

Հենց այս նույն օրերին («Արմենիայի» այս հաղորդումից նույնիսկ որոշ ժամանակ առաջ) եւս մեկ փորձ է արվում սպանելու Պարույր Սեւակին: Ստեփանակերտում «Վաչագան Բարեպաշտ» հրատարակչությունը տպագրում է Սերգեյ Սարինյանի «Ի հեճուկս: Հուշերի երկրի առասպելը» գիրքը:

Հայաստանի անկախացումից հետո 1937-ական թվականների բազմաթիվ վկայությունների ծանոթացանք: Թվում էր, թե այս ամենը մեզ համար պիտի դաս լիներ ազնիվ ու խաղաղ ապրելու համար: Սակայն, չէ: Պարզվում է, որ կա մի «ականավոր մտածող», որի հուշագրականի գլխավոր առանձնահատկությունների մեջ ամենահատկանշականը «ճշմարտախոսությունն է, որը զուգորդվելով իրականության ընկալման սարինյանական ինտելեկտուալ մտքի կուռ տրամաբանությամբ, եւ որը ստեղծում է «հուշերի երկրի» առասպելը` «երկիր դրախտավայրի» արցախական համեմունքներով...»: Գրքի դարձէջին տպագրված այս շնչակտուր ներկայացումից հետո, խոսելով սարինյանների գերդաստանի ազնվական գոմշակովի եւ այլ հիշարժան բաների ու մարդկանց մասին, «ականավոր մտածողի» գրքի 270-րդ էջում մի ահասարսուռ բան ենք կարդում.

«... Պարույրի սկիզբը իսկական հայտնություն էր եւ պոետական նրա նախերգանքները միանգամայն այլ մոտիվ էին գծում ժամանակի հայ բանաստեղծության համապատկերում: Նրա մտահղացման շարքերը` «Խռովքի երգեր», «Մահվան Վեներա», «Խաչելության երգեր», «Հոգեվարքի երգեր», «Reqviem», «Վերադարձի կարոտ», «Սոնետներ», ինքնին արդեն նոր մտածողություն են հուշում հայ բանաստեղծությանը: Սակայն պոետական այդ մուտքը ընդմիջվեց տարիների ընդհատումով` թե ժամանակային եւ թե աշխարհայացքային իմաստով: Երբ Պարույրը եկավ Երեւան` համալսարանական ուսուցման, նրա առաջին խորհրդատուները եղան Հովհաննես Ղազարյանը եւ Սուսաննա Բաբայանը: Իսկ վերջիններս կապված էին համապատասխան օրգանների հետ եւ, բնականաբար, Պարույրին եւս ներգրավում են իրենց օղակում: Սա հայտնի բան է, եւ Պարույրը բնավ չէր թաքցնում, միանգամայն ազնիվ իմաստ տալով դրան, որ եթե ինքը չլիներ, ապա իր փոխարեն կլիներ ստոր մի արարած, որը ի չարը կգործադրեր հանձնառությունը...»:

Ես չգիտեմ, թե ինչն է ուղղորդել հարգարժան «ականավոր մտածողին», որի գրիչը կարողացել է այսպիսի տողեր գրել Պարույր Սեւակի մասին: Տեր Աստվա՜ծ, մի՞թե Սերգեյ Սարինյանը քիչ բաներ է ստացել եւ ստանում. որքան գիտենք, շատ ու շատ գրքեր է տպագրել, հավուր պատշաճի գովել է շատ ու շատ գրողների ու բանաստեղծների, արժանացել է շատ ու շատ բանի, հիմա էլ (ով զարմանք, «համեստության» ինչպիսի՜ փայլատակում) թույլ է տվել իր իսկ գրքում իրեն կոչել «ականավոր մտածող»... Իր ինչի՞ն էր պետք Պարույր Սեւակին անվանել «համապատասխան օրգանների» մարդ:

Այս խորհրդածությունը չէր լինի, եթե վերոնշյալ տողերի հեղինակը հիմար մեկը լիներ: Չենք կարծում, որ այդ այդպես է: Ի՞նչ է: Ուրեմն արդեն լրջագույն տարիքի հասած մարդը լծվո՞ւմ է Պարույր Սեւակի (այսինքն՝ մեր մեծագույն արժեքներից մեկի) ավերման գործին:

Հսկայածավալ քո գրքում, որը գոմշակովի փառաբանությունն է, մի՞թե արժեր այնպիսի բաներ գրել, որի համար քո ընթերցողը պիտի քեզանից խռով մնար: Չէր կարելի, չէ՞: Ինչո՞ւ այդպես դաժանորեն ավերեցիք Սերգեյ Սարինյան անունը, «ականավոր մտածող»:

Պարզ զգացվում է, որ Դուք միայն մեկ խնդիր եք կատարել. կրկին փորձել սպանել բանաստեղծին:

ՍԵՐԳԵՅ ԳԱԼՈՅԱՆ
http://armtown.com/news/am/azg/20060817/2006081711/

Սերգեյ Սարինյանը նրանցից մեկն էր, ով սկզբում քարկոծեց Սևակին, բայց ժամանակի ընթացքում փոխեց իր կարծիքը նրա արվեստի մասին, «մեղա եկավ»: Ես գրեցի «քարկոծել», քանզի լինում են խայտառակ ժամանակներ, երբ նույնիսկ տաղանդավոր մարդը, հանուն իր արագ ու հաջողակ կարիերայի, ջրամույն էր անում իր «հակառակորդներին», քաղաքական մտացածին ու շինծու մեղադրանքներ էր բարդում ՝ ի վնաս իր մասնագիտության, բարի անվան և խղճի:

Եթե թռուցիկ հայացք գցենք Սևակի ժամանակին,ապա կտեսնենք միայնակ բանաստեղծին:Շրջապատում չկար որևէ մեկը, որ կարողանար ինչ-որ չափով մրցակցել նրա հետ(Շիրազն ու Սահյանն արդեն իրեց ասելիքն ասել էին):Սա վերաբերվում է ոչ միայն բանաստեղծությանը, այլ գրականությանն ընդհանրապես:Կային շատ նախանձողներ, ովքեր չէին կարող հաշտվել նրա ժողովրդական սիրո և համբավի հետ:Իմ կարծիքով,Սևակի մահով՝ «մահացավ» նաև հայ բանաստեղծությունը:Արդեն երեսուն և հինգ երկար ու ձիգ տարիներ է տևում կլինիկական մահը և սպասում է մի նոր «ռեանմիատորի»:

Որ Սարինյանը կարող է զրպարտել Սևակին ու մրոտել նրա անունը՝ կասկած չունեմ: Մի անգամ արել է:

Կարո՞ղ էր Սևակը ՊԱԿ-ի գործակալ լինել:Չեմ հավատում...

Բայց չեմ հավատում նաև ՊԱԿ-ի կազմակերպած սպանությանը:

Ա.Նույնիսկ Ստալինյան դժնի տարիներին, երբ մարդու կյանքը ոչինչ արժեր, «ժողովրդի թշնամիների» մանկահասակ զավակներին չէին գնդակահարում: Իսկ Սևակի պարագայում պարզ է, որ զոհ կգնային նաև երեխաները:

Բ. ՊԱԿ-ը կարող էր Սևակին վերացնել այնքան անշշուկ ու բնական, որ ոչ մեկի մոտ ոչ մի կասկած չէր առաջա: Եթե հաշվի առնենք նաև Սևակի ոչ այնքան փայլուն առողջությունը, ապա պարզ կլինի գործի դյուրությունը:

Գ. Ի վերջո՝ Սևակը (դասական սովետական իմաստով) այլախոհ(դիսիդենտ) չի եղել, եթը մի կողմ դնենք այն պարզ ճշմարտությունը,որ ամեն մի մեծ բանաստեղծ գոնե արվեստում արդեն այլախոհ է:Տաղանդը՝ միշտ էլ հնի բացասում է և նորի հաստատում:

Հ.Գ.Սևակի մոտիկ ընկերներն( Վահագն Դավթյան, Լևոն Հախվերդյան, Հրանտ Թամրազյան) իրենց հուշերում գրում են, որ նա իսկապես մեքենա վարելու մեջ հմուտ չի եղել, իր ասելով՝ «մտածելով է քշում»:

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես

Պոկված անտառից՝
Մենակ ու մռայլ,
Մի ծառ է ցցվել բարձունքի վրա:

Ինչպե՜ս չի սիրում անտառը նրան,
Ինչպե՜ս է ծաղրում,
Քրքըջում վրան,
Ի՜նչ է թե հսկան
Այս թզուկների կամքին ու կյանքին
Չի՛ կարողանում իրեն ենթարկել,
Ի՜նչ է թե նրանք չե՛ն կարողանում
Իրենց նեղվածքում սրան բանտարկել...

Եվ չի՛ հասկանում անտառը հիմար,
Թե ծառն այդ ինչ է անտառի համար.

Կաղնի՜ն՝
Անտառ կանաչ շանթարգե՜լ...

Հայաստան ասելիս աչքերս լցվում են
Հայաստան ասելիս թևերս բացվում են
Չգիտեմ ինչու է այդպես